94 (94)

badań naukowych użytecznych społecznie lub poszukiwań w zakresie wiedzy o kraju, nie tylko na stopniu uniwersyteckim, ale również i w pracy nauczyciela szkół średnich, wskazują na nowoczesność poglądów i realizm członków pierwszego „urzędu wychowania”. Stworzenie świadomego swej roli stanu akademickiego, równouprawnionego społecznie dzięki tytułom naukowym oraz kodyfikacja ustaw szkolnych mają charakter wybitnie nowatorski i twórczy.

Zainteresowanie Komisji sprawą wychowania dziewcząt i przygotowaniem nauczycielek oraz położenie nacisku na rozwój oświaty ludowej dało początek szerszej i bardziej celowej realizacji tego postulatu już w pierwszych dziesiątkach w XIX. Wprowadzenie nowego systemu rekrutacji 1 pomocy dla zdolnej a niezamożnej młodzieży, stworzenie zrębów pod dyscyplinę szkolną opartą o szacunek dla ucznia, stworzenie pierwszych form samorządu młodzieży — wszystko to wskazuje na kierunek postępu. Wypracowanie systemu wizytacji i sprawozdawczości zakładów jako formy wglądu w życie szkolnictwa stworzyło podstawy dla jego rozwoju, a zarazem dało początek dokumentacji i archiwistyce oświatowej.

Wielkiej wagi dla kultury narodowej była reforma akademii, ich modernizacja i unarodowienie. Stały się one ogniskiem nowożytnej nauki polskiej, a w okresie niewoli były źródłem podtrzymywania ducha i kultury narodu.

To pokłosie najistotniejszych i żywotnych do dziś dążeń i osiągnięć Komisji Edukacji należy odnotować na kartach historii tego pierwszego „urzędu wychowania narodowego”.

¹ Akademia Rycerska w Lunóyllle w Lotaryngii, załoiona przez byłego króla polskiego, Stanisława Leszczyńskiego w 1737 r. z myślą o kraju, wychowała około 160 przyszłych obywateli Polski.

¹ Rolą pijarów ujemnie oceniła cesarzowa Katarzyna II w liście z około 1791 r., oskarżając ich o zły wpływ (patriotyczny) na młodzież polską.

*    Szkoła Rycerska, założona przez króla Stanisława Poniatowskiego w r. 1766, była przeznaczona głównie dia synów uboż-szej szlachty, wychowując ich w duchu obywatelskim, przygotowując przyszłych oficerów. Komendantem Szkoły był kslątą Adam K. Czartoryski, generał ziem podolskich. Spo-śród wychowanków Szkoły byli najwybitniejszymi: Tadeusz Kościuszko, Józef Madaliński, Julian Ursyn Niemcewicz.

*    Byli to najwybitniejsi reprezentanci szkoły filozoflczno-eko-nomicznej. skupionej około 1760 r. wokół dra Quesnay*a, autora Tabeli ekonomiczne/ i Prawo natury (1764). Obok niego wielką powagą wśród fizjokratów cieszył się markiz Victor Mirabeau (1715—1789), autor głośnego dzieła Przyjaciel ludzkości (L’ami des hommes ou traitć sur la population. 1756). Dużą rolę odgrywał również A. R. Jacąues Turgot (1727—1781), wybitny francuski mąż stanu, który jako minister Ludwika XVI pragnął w r. 1774 utworzyć na wzór Komisji Edukacji Narodowej w Polsce — Radę Wychowania Publicznego, obejmującą całe szkolnictwu Inicjatorem tej myśli był niedawny sekretarz KEN. S. P. Dupont de Nemours, jego przyjaciel, który na wezwanie ministra przybył z Polski do kraju. Szkoła fizjokratów obok zagadnień ekonomicznych bardzo silnie podkreśla zagadnienie oświaty ludu i wychowania w ogóle.