96 (90)

łoaofti iwwj „wulkniM sromów Kołnkjr" Kołłątaja; gro-mlł    I «Umi w obroni* chłopa ans mieszczanina.

Słowa ntrtMmw pocbodia • KaUrMima o lajownłrBrłi Rttita Wrtłapo. jafci był ałtoht 17)5 Mptoany prawi / p, $lrw w jnyki aaflalMm, potem paaMoay po /nmraika, a law m kołlac po polska w rok« HM Podobny charakter ma Japo na wpół autobiograficzny utwór pt. Jarom Kuio-sftUfcłepa herbu Dę bordo, ntackdca łakoaosMepo, Kwapi nad stanem miesr/orheckh* «? Polsce, s roku 1790.

W roku 1701 Mariki był nauczycielem i rektorem wydziału lubalakłapo ar kół KEN, a od 1793 wydziału małopolskiego, do którego należały szkoły w Lublinie. Krakowie, Pińczowie I Sandomierzu, w roku 1735 został wizytatorem generalnym. Jego sprawozdania ag obrazem ostrego widzenia stanu ówczesnego szkolnictwa I nlereallzowania zarządzeń Komisji. Zwalczał wsteczna poglądy społeczne, czym naraził sobie szlachtą I został usunięty z prac KEN.

^M Paweł Brzostowski (1739—1827} referendarz litewski, wy-kszlałrony w Rzymie; napisał Wieśniaczkę (1786) w polemice z D. Krajewskim. Organizował zebrania dla chłopów o charakterze oświatowym. Wydał Ustawy stosujące się do dobrego porrąrfku i powinności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowa czyli Mereczu przepisane (1769). Założył dla wieśniaków szkolę, utrzymywał lekarza, stworzył rodzaj samorządu na wsi.

^,ł Nicolas Baudeau (1730—1792) współtwórca szkoły fizjokratów związany z Quesnay’em i Mirabeau; wydawał Kalendarz obywatela (iphłmMdet du citoyen ou chroniąue de Pisprit no-rionot 1769), potem redakcję objął Dupont de Nemours. Baudeau miał nawet przewidziane miejsce w pracach Komisji EN jako sekretarz do „trzymania korespondencji i książek elementarnych" (Protokoły KEN, z. 37, 6.V. 1774),

^,ł Alwar — popularny podręcznik do nauki gramatyki łacińskiej De institutione grammatica, napisany przez Emanuela Ahrareza, hiszpańskiego jezuitę w r. 1572, miał w Polsce do w. XVIII około 20 wydań.

** Interesującą statystykę liczebności i składu szkółek parafialnych zamieszczają w aneksach: Teodor Wierzbowski w swej monografii Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie z czasów KEN 1773—1794 (Kraków 1921) oraz Tadeusz Mizia: Szkolnictwo parafialne w czasach KEN (Wrocław 1984).

•    Seminaria nauczycielskie miały Jut pewną tradycję na za* chodzie. Jak: Frtnkego Pedagogium; również plan Rollanda we Francji przewidywał utworzenie seminarium dla profesorów przy Sorbonie (Milton d*instruction pour former Im maitres) w r. 1763.

» Franęoi* de Salignac de la Mothe Fćnelon (1651—1715) wychowawca wnuka Ludwika XIV, pisarz francuski. Najbardziej znane jego dzieła: Historia Tetemaha (1697), powieść dla młodzieży, oraz O wekowaniu młodzieży płci żeńskiej (1687), jedno z pierwszych dzieł poświęconych temu zagadnieniu w nowożytnej literaturze pedagogicznej.

» Jan Jakub Rousseau (1712—1778) filozof francuski Głośna była jego powieść pedagogiczna tmile ou sur rćducatfon (1762), w której rozwija ideę wychowania naturalnego opartego na psychologii Po ukazaniu się dzieło to zostało publicznie spalone, a Rousseau musiał szukać schronienia poza granicą FrancjL Rousseau na życzenie grupy polskich działaczy napisał dzieło Uwagi nad rządem polskim (1772).

° Język polski w Kolegium Szlacheckim Stanisława Konarskiego w klasach niższych stanowił język pomocniczy w nauce łaciny, w klasie II uczono historii w języku polskim, w klasie III język polski traktowano równorzędnie z ładną, w najwyższych klasach język polski był głównym językiem nauczania z lekturą pisarzy polskich jak: Bielski, Kochanowski, Sebastian Petrycy. Nadto uczono historii polskiej a około 200 tematów zadań pisemnych wykonywali uczniowie w języku polskim.

*    Ignacy Włodek (1723—1780) jezuita, obrońca humanistycznego wykształcenia i praw języka ojczystego, profesor wymowy w kolegium jezuickim w Rzymie. Napisał pierwszy oryginalny podręcznik teoretyczno-literacłd pt. Nauki wyzwolone, r. 1780.

** Onufry Kopczyński (1735—1817) pijar, profesor wymowy w kolegium warszawskim. Był gorącym miłośnikiem języka ojczystego, który uważał „za ojca. gospodarza i sędziego wszystkich nauk”. W Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk w r. 1804 wygłosił mowę O duchu języka polskiego. Obok wielu wydań gramatyki narodowej napisał gramatykę języka polskiego dla Francuzów w r. 1807 oraz podręcznik z zakresu ortoepli pt Poprawa błędów w ustnej < pisanej mowie polskiej, (1808).