IMG96

90

90

w których postacie dorosłe mai., ,_{nny (} ratu gębowego. Tak więc u larw sienie) wykształci! mc w gry/ąę_yin ^ '*i ratu gębowego nar/ad /udiwowo.’*

Rysunek 3.63

Narządy gębowe pszczoły typu gryząco-hzące-go (wg Eidmanna i Kuhlhoma, 1970): 1 - na-dustek. 2 - zuwaczka, 3 - warga górna. 4 -gtaszczek żuchwowy, 5 - żuwka zewnętrzna, 6 - gtaszczek wargowy, 7 - języczek

(rys. 3.62) Warga dolna jest tu /ruśnię,/"^ eh wami. warga górna głęboko w\kr,^^U w części środkowej, a na podhrddku /^!^' się brodawka przędna Gąsienicą w _c/asj * rowama obejmuje nogami tułowiowymi glas/c/kami żuchwowymi krawędź hlas/k,^ ściowcj. która ponadto wchodzi w wy_tlęc|t wargi górnej. Dzięki takiemu położeniu |i^,' gąsienica przed uchwyceniem dalszego kęę, nic musi na nowo nadawać żuwaezknm wyj. ściowcj pozycji i zjada liście bardzo szybu gdyż odgryzione kawałeczki liścia przechodzą natychmiast kanałem powstałym z wargi do. Incj i żuchwy wprost do przewodu pokarmu-wego. U larw pasożytniczych gąsicnicz.ników z rodzaju kłowacz - Pimpla żuwaczki są małe. ale bardzo ostre, o krawędzi krojącej względnie wydłużonej (krawędzi trzonowej brak). Pozostała część narządów gębowych jest bardzo silnie zredukowana.

Dalszą modyfikacją narządów gębowych jest ich przystosowanie do pobierania pokarmu płynnego, dzięki rowkom znajdującym się na żuwaczkach i żuchwie. Tak więc u larwy mrówkoiwa plamiastoskrzydłego - Mynnele-on formicarius L., która przebywając w lejkach zrobionych w piasku, chwyta wpadające tam mrówki, żuchwy i żuwaczki są silnie wydłużone i mniej więcej jednakowego kształtu. Żuchwa przylega do żuwaczki. przykrywając znajdujący się na nich rowek, dzięki czemu powstaje zamknięty kanał. Również warga dolna i górna przylegają do siebie. Larwa wbija żuchw y i żuwaczki w ciało ofiary i wlewa do rany płyny trawiące z przewodu pokarmowego. Po kilku minutach mrówka ginie, a jej tkanki rozkładają się do stanu płynnego i są wsysane przez kanały żuwaczkowo-żuchwowc. Larwy ważek i żyjących w ściółce kusa-ków / rodzaju myśliczck - Slcuus mają wargę dolną wysuwaną daleko do przodu dzięki bard/o wydłużonym i połączonym zawiasowato przedhródkiem i brodą. Szybkie ruchy wargi umożliwiają chwytanie zdobyczy - małych muchówek i owadów bczskrzydlych.

Jak ju/ wzmiankowano, modyfikacja narządów gębowych stała się wynikiem ich przystosowania do pobierania płynnych pokarmów, a więc stopniowo zmieniała się zasada działania kleszczy na zasadę pompy ssącej. Powstały więc narządy liżąco-gryz.ącc (u trzmieli, os i ps/cz/d) przystosowane do zlizywania nektaru kwiatów oraz pobierania stałego pokarmu, jakim jest pyłek (rys 3.63), i narządy gębowe typu ssącego, zwane trąbką tu motyli)- związane z pobieraniem nektaru nagromadzonego na dnie głębokich kielichów kwiatowych, soków wyciekających z drzew, płynów z odchodów ssaków itp. pokarmów

Rysunek 3.64

Narządy gębowe motyla typu ssącego (wg Eidmanna i Kuhlhoma. 1970) A - głowa z przodu z wyciągniętą trąbką. B - głowa z boku ze zwiniętą trąbką. C - przekró) przez trąbkę. 3 - nadgębie. 9 - tył ny staw saneczkowy, 10 - przedni staw saneczkowy. 11 - mięśnie. 12 - nerw. 13 - boczny płat wa': górnej (piliferus). 14 - organy czuciowe wierzchołka trąbki. 15 - tchawka (pozostałe oznaczenia iak na rys. 3.63) iłynnych (rys. 3.64). Liczne motyle, w tym brudnica mniszka, barczatka sosnówka, mc po-licrają pokarmu, w związku z czym mają trąbkę silnie skróconą.

Narządy gębowe kłująco-ssącc są przystosowane do nakłuwania ikarK-k ri.slinns. U h twicrzęcych iwysysania soków lub krwi. Występują one u niektórych ^ow^.piu znaków równo- i róznoskrzydłych (rys. 3.65. 3 66). U rozwałka kor^ca. jo aparatu gębowego, izw. rostrum. kHkaknslmc ^    wiaj^^ch >,ę ne

rys. 3.67). U wyższych muchówek, np. u P««idon^ _kt(^_{ch n},_jw^jszą starem, pyłkiem i spadzią, narządy gębowe sąI >P ^ _/ck;_/U|,ona w ,sawkę warga :zękią jest silnie rozwinięta i w skomplikuw    ^P _larci, ortłną. pokrytą clasty-

Jolna. której zakończenie zbudowane z języc    , ,k filtrs it\s 3.68, Rąc/s,,

:zn, błoną z licznymi otworkami i kanał,kami dzialaj^^'-:> krótkiej ssawce odwiedzają kwiaty /    _Morfologię wymienionych na

wydłużoną ssawkę - kwiaty z nektarem trudno dostępnym, rządów gębowych przedstawiono ^w tabeli * I