97 (121)

97

Nad spodarką i limbusem umieszczono alidadę, czyli ruchomą część teodolitu, która może obracać się względem spodarki i limbusa. Na alidadzie znajdują się libele służące do poziomowania teodolitu, urządzenia odczytowe pozwalające wykonać odczyt podziałki kątowej limbusa, luneta jako urządzenie celownicze i złączony z nią krąg podziałowy pionowy. Na alidadzie znajduje się libela rurkowa zwana alidadową lub libela główna i libela okrągła, służąca do przybliżonego poziomowania teodolitu. Na dwóch pionowych dźwigarach alidady, na poziomej osi obrotu jest osadzona luneta geodezyjna oraz krąg pionowy. Urządzenie odczytowe kręgu pionowego połączono z libelą rurkową zwaną kolimacyjną. Libela kolimacyjna służy do właściwego ustawienia indeksów odczytowych przy pomiarze kątów pionowych. Krąg pionowy jest osadzony centiycznie na poziomej osi obrotu lunety i obraca się wraz z nią. Wskaźniki odczytowe podczas pochylania lunety pozostają nieruchome. Ponieważ luneta może się obracać dookoła osi poziomej o 360°, czyli może być przechylana przez zenit, koło pionowe znajdzie się względem lunety w dwóch różnych położeniach: raz z lewej, a raz z prawej strony. Wprowadzono więc pojęcie dwóch położeń lunety. Położenie I jest wtedy, gdy odczyt na kręgu jest równy kątowi pionowemu lub odległości zenitalnej, zależnie od systemu podziału (opisu). Po przechyleniu lunety przez zenit i naprowadzeniu osi celowej na ten sam punkt krąg pionowy znajdzie się z jej drugiej strony. Będzie to położenie II.

W teodolicie występująpewne zespoły urządzeń, połączone ze sobą w pewien geometryczny schemat: osie tych urządzeń (lys. 3.23) powinny spełniać określone warunki geometryczne.

Wyróżnia się następujące osie teodolitu:

■    oś libeli alidadowej la - libeli rurkowej umieszczonej na alidadzie,

■    oś obrotu instrumentu v - pionowa oś, dookoła której obraca się alidada względem spodarki i limbusa,

■    oś libeli kolimacyjnej lk - libeli rurkowej połączonej z indeksami odczytowymi kręgu pionowego,

■    oś obrotu lunety h - pozioma oś, dookoła której obraca się luneta wraz z kręgiem pionowym,

■    oś celową c - prosta łącząca środek krzyża kresek (siatki celowniczej) z punktem głównym obiektywu lunety.

Układ osiowy teodolitu powinien spełniać następujące warunki geometryczne (rys. 3.23):

♦    dla libeli la - oś libeli alidadowej powinna być prostopadła do osi obrotu instrumentu la -L v,

♦    dla osi obrotu lunety h - oś obrotu powinna być prostopadła do osi obrotu instrumentu h _L v,

♦    dla osi celowej c - oś celowa powinna być prostopadła do osi obrotu lunety clh,