98

zalanej marerii. W niektórych przypadkach rozkład przykrytej wodą biomasy może trwać ponad dwadzieścia lat (Friedl i WOest 2002).

Twierdzenie, że zbiorniki zaporowe są źródłem emisji gazów cieplarnianych, jest jednym z niedawno zidentyfikowanych ich ekosystemowych oddziaływań (przegląd literatury i punkty widzenia naukowców zajmujących się tym problemem zawierają WCD Thematic Review II Global Change oraz WCD Workshop - za Zapory a rozwój 2000). Samo stwierdzenie faktu emisji gazów cieplarnianych przez zbiornik, czyli emisji brutto, jeszcze nie oznacza. Ze przyczynia się on do zmian klimatycznych. Kluczowe jest ustalenie emisji netto - jest to jednak trudne do wykonania i wywołuje wiele metodycznych komplikacji. W kalkulacjach musi być uwzględnionych wiele, często przeciwstawnych, czynników i procesów. Na przykład, trzeba wziąć pod uwagę emisję przez zbiornik CO» i równocześnie pochłanianie dwutlenku węgla z atmosfery do wody zbiornikowej. Przy określaniu ewentualnego udziału nowo powstałych zbiorników w zmianach klimatycznych, musi się też oszacować wielkość naturalnych emisji i pochłaniania na obszarze ich misy (w okresie poprzedzającym budowę) i te wielkości uwzględnić przy naliczaniu sumarycznego efektu. Naturalne siedliska, na przykład mokradła, torfowiska, gleby itp., znajdujące się w czaszy planowanego zbiornika - podobnie jak później utworzony na nich zbiornik zaporowy - mogą być źródłem gazów cieplarnianych, ale mogą też wiązać dwutlenek węgla w procesie fotosyntezy. Istnieją jeszcze inne komplikacje metodyczne, jak chociażby związane z naliczaniem wydajności mikrobiologicznego utleniania CH4 do C0₂ w zależności od głębokości zbiorników, czy też dotyczące różnego stopnia oddziaływania tych gazów na efekt cieplarniany (Friedl i WOest 2002).

Dotychczasowe prace dotyczące emisji gazów cieplarnianych ze zbiorników zaporowych (Rudd i in. 1993, Rosa, Schaeffer 1995, Rosa in. 1996, Gały-Lacaux i in. 1999) sygnalizują problem, który wymaga dalszego poznania. Brak pełnego rozeznania może prowadzić do wielu nieporozumień. Oto chociażby przykład z naszego krajowego podwórka. Na łamach opiniotwórczego tygodnika „Wprost” ukazał się artykuł Kozińskiego (2005), w którym autor pisze: Elektrownie wodne (...) wytwarzają więcej gazów cieplarnianych niź tradycyjne zakłady>! Dzieje się tak, ponieważ z roślin gnijących na dnie zbiornika wskutek rozkładu beztlenowego powstaje metan - gaz zatrzymujący ciepło w atmosferze 22 razy silniej niż dwutlenek węgla. Efekt cieplarniany związany z emisją gazów brazylijskiej tamy Cuma-Una w Para był ponad 3,5 razy większy, niż byłby podczas produkcji tej samej ilości energii z ropy." Przypisywanie zbiornikom wielkiej szkodliwości z powodu powstawania w nich gazów cieplarnianych w ilości większej niż w elektrowniach opalanych paliwem klasycznym jest dezinformacją (Szamowski 2005).

Mała ilość tlenu lub jego brak stwarza nie tylko problemy w samym zbiorniku, ale również wizece za zapoią-otym będzie mowa w dalszej części tego opracowania (roadz. 3.2.3).

Woyciechowska i Dojlido (1982) dokonali analizy kierunków zmian parametrów wody w kilkudziesięciu (o zróżnicowanej jakości wody i hydrologii) zbiornikach zaporowych świata. Porównując walory wody na odpływie w stosunku do rzeki wykazali, że wpływ spiętrzenia na jakość wód opuszczającej zbiornik nie jest jednoznaczny. Jedne z parametrów ulegały poprawie, inne pogorszeniu, część z nich nie zmieniała się w ogóle (tab. 3.5).

W oparciu o owale w tej tabeli wyniki można stwierdzić, że zbiorniki oddziałują na chcmizm wód w różnorodny sposób.

Tabela 3.3. Zmiana jakości wód w odpływie w stosunku do dopływu w zbiornikach zaporowych świata f wg Woyciechowskiej i Dojlido 1982. Kajaka 1993)

Parametr	Liczba	Poprawa	Brak zmian	Pogorszenie 1
	zbiorników	(%)	<%>	<%> 1
Czat retencji wody (dni):
36	18	39	60	-
37-1SO	14	21	70	7
180-365	12	75	25	• ;
365-730	4	75	25	.
Jakość wody dopływu:
czysta	28	36	50	11
średnio zanieczyszczona	14	29	70	-
zanieczyszczona	28	50	i_21	14

Zmiany parametrów jakościowych wody pod wpływem spiętrzenia mogą być następujące (Galicka 1999 - z różnych źródeł):

-    zapach - może ulec zmniejszeniu, ale może również wzmóc się; wzrost intensywności zapachu może być spowodowany masowym pojawem glonów planktonowych (zakwitem), a następnie ich rozkładem; inną przyczyną wzrostu intensywności zapachu może być występowanie warunków anaerobowych oraz gnicie odłożonej w osadach materii pochodzenia ściekowego;

odczyn wody - przeważnie nie zmienia się; okresowo może być modyfikowany pod wpływem wzrostu intensywności fotosyntezy i procesów utleniania biologicznego;

-    den rozpuszczony — w przypadku dopływu wód czystych (w sensie małej zawartości materii organicznej) przeważnie nie ulega istotnej zmianie; w wodach zanieczyszczonych zmniejsza się (przyczyny i przebieg zostały opisane w tym podrozdziale nieco wyżej);

-    substancja organiczna - z reguły zawartość materii organicznej łatwo podlegającej rozkładowi zmniejsza się lub pozostaje na zbliżonym poziomie; stwierdzane są przypadki wzrostu zanieczyszczenia organicznego - ma to miejsce wówczas, gdy dochodzi do resuspensji materii odłożonej uprzednio w osadach oraz po zakwicie glonów; wzrost zawartości obserwuje się też w przypadkach bezpośredniego zrzutu zanieczyszczeń do zbiornika;

-    azot organiczny - w wielu przypadkach nie dochodzi do znaczących zmian stężenia; stwierdza się zarówno wzrost, jak i spadki ilościowego występowania, związane z natężeniem metabolizmu organizmów wodnych;

* amoniak — stężenie amoniaku może pozostać bez zmian, może się zwiększyć lub zmniejszyć; poziom ilościowego występowania jest zależny od tempa destrukcji azotowych związków organicznych do amoniaku i jego utleniania do azotanów;