9

154

•*’.V r

154

•*’.V r

zytywnym przykładem tego mogą być „Ogólne zasady spoleczno-moralnej aktywizacji dziecka w wychowaniu” H. Muszyńskiego^{1 2 3}.

m

sfHSs'

m

O ile jednak sama potrzeba formułowania zasad w dziedzinie wychowania jest na ogól uznana i realizowana, o tyle podstawy metodologiczne ich wyprowadzania, a co za tym idzie i charakter tych zasad, mogą być różne. Wymaga to dokonania wyboru postępowania metodologicznego i określenia na właściwym poziomie ogólności treści formułowanych zasad. Zgodnie z reprezentowanymi, zwłaszcza w naszej pedagogice, poglądami⁴, formułowanie zasad opieki wychowawczej opiera się na dwóch głównych podstawach: analizie procesu opiekuńczo-wychowawczego oraz scharakteryzowanych wyżej związkach opieki i wychowania⁵. Wyprowadzone stąd zasady stanowią określone normy prakscologiczne, dostarczające wzorców postępowania dla pomyślnego przebiegu i efektywności tego procesu, to jest takiego sprawowania opieki nad dziećmi, która zaspokajając optymalnie ich potrzeby, jednocześnie posiadałaby walory osobotwórczc. Taki charakter mają wspomniane „zasady społecz-no-moralnej aktywizacji dziecka w wychowaniu” 11. Muszyńskiego, a na gruncie najnowszej dydaktyki „Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne" K. Kruszewskiego⁶. Natomiast nie spełniają tych wymagań zasady wyprowadzane z określonych ogólnych założeń aksjologicznych, ideologicznych i innych, będące w istocie rzeczy ich powtórzeniem w formie wyselekcjonowanych postulatów⁷. Opracowywane na takiej drodze zasady mają bowiem zasadnicze wady: nic są one najczęściej specyficzne dla dziedziny wychowania, do której są adresowane, a co ważniejsze, stanowią ogólne wymagania będące spoza obszaru tego procesu. Mamy już w naszym piśmiennictwie z zakresu pedagogiki opic-

kuńczej propozycje zasad działalności opiekuńczo-wychowawczej, świadczące

i

I :

I .

0    próbach refleksji nad imrmmnLsprawowania opieki, ale budzące niemało wątpliwości i zastrzeżeń*.U^Jundzilj) wychodząc z założenia, że „można przedstawić wiele prawidłowości—^poSIulatów odnośnie organizowania opieki nad dziećmi i młodzieżą”, wskazuje i omawia pokrótce te, „które wydają się najbardziej ważne i konieczne, a zatem:

—    właściwego rozeznania potrzeb dzieci i młodzieży,

—    indywidualizacji,

—    wychowawczego charakteru opieki nad dziećmi,

—    pozostawienia dziecka w miarę możliwości w jego naturalnym środowisku,

—    odpowiedniego wykorzystania środków,

—    sprawiedliwości,

—    optymalizacji warunków rozwoju dziecka,'

—    współdziałania z całym wychowującym społeczeństwem”.

Są one ze swej nazwy na ogół słuszne, chociaż nadane im znaczenia budzą niemałe wątpliwości i zastrzeżenia. Trudno je w większości przyjąć jako normy wyprowadzone z zależności procesu opiekuńczo-wychowawczego, gdyż są to — w pewnych granicach — pożądane stany rzeczy, których świadomość jest wprawdzie wskazana, ale które nie wyrażają jeszcze istotnych zależności tego procesu. A oto niektóre bardziej szczegółowe zastrzeżenia:

—    zasada pierwsza wskazuje na niespecyficzny, oczywisty wyjściowy składnik każdego zorganizowanego działania, niezbędny również w refleksyjnej opiece i to nie tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży;

—    druga, będąc powtórzeniem tego samego postulatu w wychowaniu, nic liczy się z tym, że opieka jest ze swej natury przede wszystkim działalnością zindywidualizowaną, wobec czego nawoływanie do indywidualizacji jest w istocie wynikającym z nieporozumienia ograniczeniem;

—    czwarta może być najwyżej przyjęta jako względny postulat w wąskim zakresie społecznej interwencji w niekorzystny stan opieki rodzinnej, chociaż

1    tu oznacza to samo, co „nie szkodzić podopiecznemu”. Natomiast w opiece rodzinnej jest czymś wręcz bezsensownym;

—    piątą należy zaliczyć do rzędu banalnych oczywistości;

—    szósta jest w istocie dalszym rozwinięciem drugiej (indywidualizacji);

■

—    siódma stanowi raczej wezwanie do stałego polepszania warunków rozwoju dzieci i młodzieży, gdyż — jak sądzi autorka — „troski o tworzenie dzieciom możliwie najlepszych warunków rozwoju nigdy nie jest za dużo”. Można się z tym do pewnego stopnia zgodzić, ale czy taki jest sens optymalizacji? ⁸

1

Ibidem, s. 140—146; H. Muszyński, 7arys teorii wychowania. Warszawa 1976, s. 261—264.

2

⁴    Por. W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1968, s. 125.

3

⁵    W refleksji naukowej uprawnione jest wyprowadzanie zasad — norm prakseologicznych

4

przede wszystkim z. praw naukowych, rozumianych jako w pełni rozpoznane stałe zależności między występującymi w danej dziedzinie zmiennymi. Możliwe i uzasadnione jest także formułowanie takich norm na podstawie stwierdzonych prawidłowości — syntezy doświadczeń wyniesionych z ciągłej praktyki, czyli zidentyfikowanych w toku praktyki stałych zależności, lecz dotąd naukowo nie wyjaśnionych czy leż niedostatecznie wyjaśnionych. Na tych dwóch podstawach

5

formułowane są tu zasady opieki wychowawczej.

6

   Por. K. Kruszewski, Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne. [W:] Sztuka nauczania. Praca zbiór, pod red. K. Kruszewskiego, Warszawa 1992, s. 254—282.

7

   Taki charakter mają niewątpliwie m.in.: „zasada powiązania celu wychowania moralnego z celami budownictwa socjalizmu w naszym kraju” oraz „zasada nierozerwalnej łączności teorii z praktyką w procesie wychowania moralnego” zawarte w pracy M. Krawczyka, Zasady wychowania moralnego, s. 55—64. Krytycznej analizy koncepcji metodologicznej tych zasad dokonał K. Sośnicki, Teoria środków wychowania. Warszawa 1973, s. 95—100.

8

I. Jundzill, Zarys pedagogiki opiekuńczej, Gdańsk 1985, s. 21—27.