9 (1196)

2. ŚRODKI I FORMY KOMUNIKOWANIA

2.1. POJĘCIE I KLASYFIKACJA

Wszelkie komunikowanie jest pośrednie, nawet bowiem w zjawiskach telepatii, ij. przekazywania myśli do świadomości drugiej osoby, wskazuje się na domniemany czynnik materialny (fale umysłowe). Tym bardziej w zwykłym, codziennym procesie komunikowania zawarty jest znak i jego materialny nośnik, czyli środek komunikowania, inaczej medium. Na tym jednak, na ogół, kończy się zgoda powszechna wśród badaczy komunikowania. W odróżnieniu od terminu komunikowanie, termin medium (środek komunikowania) nie tylko jest rzadko definiowany, ale bywa przez jednego autora używany w różnorodnych znaczeniach. Medium może być:

•    Język (w sensie języka naturalnego) jako środek porozumiewania się (w danej społeczności);

•    Znaki językowe lub wszelkie systemy znaków (słowo mówione, gest, mimika, obraz);

•    Kody, które są oparte na konwencjach i pozwalają konstruować przekazy (alfabet, kod Morseta, sygnalizacja);

•    Nośniki sygnałów (jak wibracje powietrza, fale świetlne, a także materiały, na których znaki zostały utrwalone, jak papier, taśma filmowa, płyta gramofonowa);

•    Instrumenty pozwalające na powielanie, transmisję lub odbiór przekazu (prasa drukarska, radiostacja, odbiornik radiowy czy telewizyjny);

•    Instytucje, które tworzą przekazy (np. prasa, radio, telewizja).

Zadanie uporządkowania terminologii podjął E. Sapir [1931: 163J, rozróżniając: podstawowe techniki albo procedury prymame, które są w swej istocie komunikatywne, oraz techniki wtórne, które ułatwiają proces komunikowania.

W języku angielskim rozróżnienie Sapira wyraża się często przez zastosowanie słowa cmnmunicaiion dla oznaczenia pierwotnych technik, a Communications ~ dla wtórnych. W tym ujęciu określenie środki komunikowania lub media jest syncmimiczne z Communications.

Do pierwotnych procedur komunikowania Sapir zaliczył: mowę, gestykulację w jej najszerszym sensie, imitację jawnego zachowania oraz obszerną kategorię zachowań, które nazwał mianem społecznej sugestii". Wśród technik wtórnych wyróżnił trzy kategorie: przekształcenia mowy, symboliki dostosowane do specjalnych sytuacji oraz tworzenie fizycznych warunków ułatwiających akty komunikowania* Jak podkreślał sam Sapir, to „rozróżnienie nie ma być może większej wartości psychologicznej, lecz posiada realne znaczenie historyczno-socjologiczne".

Pierwsza kategoria technik wtórnych to przekształcenia mowy, którą przykładem jest pismo. Innym - pochodnym od pisma - alfabet Morse'a i różnego rodzaju szyfry. Ich rola polega na umożliwieniu komunikowania za pomocą