�egna�ek 3

186

Rozdział 7

FORMY ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA

7.1. Pojęcie I klasyfikacja form kształcenia

. TloliHifcm formy teoretycy kształcenia posługują się od dawna. Jednocześnie 1 jest to pojęcie dość słabo zdefiniowane na tym gruncie i dlatego używane jest w różnych znaczeniach. Najczęściej forma utożsamiana jest z metodą. Typowym przykładem takiego podejścia jest B. Na Wroczyński, który w pracy pi. Zasady nauczania wymienia min. formę podającą i formę poszukującą', a przed-I stawiona przez niego definicjo formy całkowicie odpowiada dzisiejszemu rozumieniu metody⁷. Prawdą jest równie/ to. że w niektórych przypadkach precyzyjne rozdzielenie farmy i metody jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Dawaliśmy temu parokrotnie przykład pisząc o metodach kształcenia. Zaliczenie w tej sytuacji danego terminu do formy lub metody zależy; od przyjętego punktu widzenia, a więc od tego. czy rozpatrujemy go jako swoisty układ czynności nauczyciela i uczniów (studentów) czy też jako organizację zajęć dydaktycznych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z metodą, a w drugim - z formą organizacyjną kształcenia.

Jednakże - jak twierdzi między innymi T. Nowacki — w każdej rozwiniętej dydaktyce wymienia się obok metod, formy organizacyjne i środki nauczania¹. Termin „forma organizacyjna kształcenia" etymologicznie wywodzi się od słowa „forma” (z łac forma - postać, kształt zewnętrzny wygląd)⁴, które w języku polskim ma wiele znaczeń. Najczęściej jednak przez formę rozumie się^{1 2}:

I}    zewnętrzny, wygląd;

2)    krój, fason, model lub szablon;

3)    w poligrafii — zespół elementów drukarskich przygotowywanych do druku, np. skład drukarski;

4)    w aporcie — stan zwiększonej sprawności organizmu pod wpływem treningu;

5)    w technice, np- w hutnictwie jest Co naczynie, do którego wlewa się płynny metal w celu nadania mu po zastygnięciu odpowiedniego kształtu itd.

Z przytoczonych znaczeń wynika, te pnez formę kształcenia w języku dydaktyki należałoby rozumieć kształt zajęć. Forma wskazuje, jak pod względem organizacyjnym ułożone są czynności dydaktyczne nauczyciela i uez-

niów (studentów), informuje o strukturze organiwcypwj dmych zajęć. Odpowiada zatem na pytanie jak organizować pracę dydaktyczną stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcona'. f orma kształcenia nadaje nazwę danej jednostce dydaktyczne). W ramach danej formy mogą być stosowane rdtne metody kształcenia, których wybór alety wyłącznie od nauczyciela, powtarzając zajęcia na ten sam temat nie musi stosować tych samych mdod. Natomiast jego wpływ na formy kształcenia jest mocno ognmoMy. Na ogół są one ustalone i zapisane w programach kształcenia oraz rozkładach zajęć i nauczyciel nie moK ich zmienić.

W podręcznikach z dydaktyki opisane są różne formy organizacyjne kształcenia. Podstawę ich podziału stanowią rftae kryteria, i mianowicie³:

-    liczba uczniów uczestniczących w procesie kształcenia;

-    miejsce, w którym przebiega ton proces:

-    czas trwania zajęć dydaktycznych.

Spotyka się też klasyfikacjo, w których kryterium podziału stanowił stopień złożoności poszczególnych form (proste i złożone).

Zc względu na pierwsze kryterium wyróżnia się Jednostkowo i zbiorowe formy organizacyjne kształcenia. Pierwsze z nich występują obecnie w niewielkim zakresie, ale w przeszłości były formami dominującymi. Dlatego uznawane są a najstarsze, wręcz historyczne formy organizacyjne działalności dyfektyemy W początkowych okresach zorganizowanego nauczania szkolnego występowała przede wszystkim forma indywidualna. Polegała ona na tym, że nauczyciel wzywał kolejno do siebie poszczególnych uczniów w cełu sprawdzenia rezultatów ich pracy samodzielnej i zadania im kolejnej pracy do odrobienia. W tym czasie reszta uczniów miała żajmować się odrabianiem swoich prac. Nie były to jednak zbyt liczne grupy, a ponadto uczniowie byli zróżnicowani nie tytko ze względom wiek. ale i na stopień nauki szkolnej. Dlatego też taka organizacja mufa szkolnej była -zdaniem B. Na Wroczyńskiego - zupełnie naturalna¹.

Obecnie przykładem jednostkowych form kształcenia mogą być zajęcia korę-petycyjne (korepetycje), konsultacje oraz tzw. Indywidualny tak kutałcema (studiów).

Geneza rozwoju zbiorowych form kształcenia sięga XVI wieku, kiedy to uznano nauczanie jednostkowe za mcodpowfad^ącc wymapmotn tamtych caaiów.

Zręby nowej organizacji kształcenia zainicjował w XIV wieku John Cek, który iv kierowanej przez siebie szkole holenderskiej podzielił uczniów ni klasy i wprowadził zasadę przechodzenia ich z jednej klasy do drugiej. Naaępme zasadę lę wprowadzili także do innych szkół członkowie /gromadzenia Braci Wspólnego Życia, do którego J. Cele również należał.

1

' B KawytioyńsftJ. 7»tndy _op ot, 228-229.

(Mhuja fenę, wg B- Kaniu ijlńim. /ouais zacytowana w ro/d/ialc poświeconym meto-damfcmałemia. i l?S.

* T. Kwit l. Ą śdi)iii ŚMłwfcaw op cw , • 201 *ih—iłhntdr /■łiti.opifc.s 217.

2

* Ck. K^wcwio.    ep dk a D7.

’ Ibidem, i, 157.

3

8 Kawfót/yitśJci, np ckyt2³l