Pojecie i klasyfikacja metod ksztalcenia

130

Rozdział 6

METODY KSZTAŁCENIA

6.1. Pojęcie i klasyfikacja metod kształcenia

::

Pojęcie „metoda kształcenia” - podobnie jak cele, treści, zasady, środki dydaktyczne - należ}' do kluczowej terminologii dydaktycznej. Charakterystyczne tylko jest to, że w większości podręczników z dydaktyki ogólnej występuje określenie „metoda nauczania” i „metoda uczenia się”. Nawet Cz. Kupisiewicz w najnowszym wydaniu swojego podręcznika, Podstawy dydaktyki, pisze o metodach nauczania¹. Podobnie J. Półturzycki dzieli metody stosowane w edukacji na metody nauczania i metody uczenia się, które omawia odrębnie². Natomiast W. Okoń od dłuższego już czasu konsekwentnie używa pojęcia metody nauczania-uczenia się. Takie podejście jest też właściwe, gdyż jedne wyraźnie wiązane są z procesem nauczania, a drugie - z procesem uczenia się. Jednak bardziej przekonywujące wydaje się być używanie terminu „metody kształcenia”, zwłaszcza że termin „kształcenie” odnoszony jest dziś powszechnie do wszystkich składników procesu dydaktycznego, czyli do celów, treści, zasad, form, programów itp. Pisze się na ogół o celach lub treściach kształcenia, a nie o celach czy treściach nauczania itp. Wynika to głównie z podejścia, że określenie „proces kształcenia" obejmuje proces nauczania i uczenia się, które jest również akceptowane przez Cz. Kupisicwicza. To przede wszystkim w jego książkach występuje charakterystyczny zapis „proces nauczania--uczenia się”, czy „metody nauczania-uczenia się”, które traktowane są jako synonim pojęć „proces kształcenia” i „metody kształcenia”. Jest to podejście bardzo słuszne, gdyż - jak wcześnie było już wskazywane - proces nauczania występujący samodzielnie, bez powiązania z procesem uczenia, w świetle współczesnej dydaktyki, nie byłby działaniem racjonalnym i jego prowadzenie nie miałoby większego sensu.

Dokładniejsza charakterystyka metod kształcenia wymaga zatem w miarę precyzyjnego wyjaśnienia znaczenia tego terminu, które z kolei powinno być poprzedzone ustaleniem rozumienia samego pojęcia metoda.

Słowo metoda wywodzi się z greckiego słowa methodos, oznaczającego drogę lub sposób postępowania. W języku polskim słowu „metoda” przypisuje się najczęściej dwojakie znaczenie, jako:

1) świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu lub jako zespół celowych czynności i środków (np. metoda wychowania dziecka);

m

. i'.,-,

. •

7'

2) sposób naukowego badania rzeczy, zjawisk lub ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości¹.

Podobne, ale znacznie szersze, wyjaśnienie metody znajduje się w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych opracowanym przez Władysława Kopalińskiego. Metoda według niego, to:

-    sposób postępowania, stosowany świadomie, konsekwentnie i systematycznie;

-    zespół czynności i środków użytych dla osiągnięcia celu;

-    sposób wykonywania zadania, rozwiązywania problemu;

-    zespół założeń ogólnych, przyjętych w określonych badaniach².

W innych słownikach termin ten definiowany jest podobnie. Na uwagę w tym

zakresie zasługuje jednak to, że w definiowaniu metody kształcenia wielu pedagogów odwołuje się do pojęcia metody w rozumieniu T. Kotarbińskiego, które ma charakter ogólny, a zatem nic odnosi się do konkretnego rodzaju działania. Dlatego też pojęcie metody w takim rozumieniu wykorzystywane jest również przez przedstawicieli innych nauk. Przy czym niektórzy, dokonując zbyt dużego uproszczenia, sprowadzają ją do tak lapidarnego stwierdzenia, że metoda to sposób systematycznie stosowany. Jest to ujęcie daleko odbiegające od tego, co rzeczywiście przez metodę rozumiał T. Kotarbiński. Pisał on ponadto o metodzie w wielu swoich pracach i dlatego też występują drobne różnice w jej ujęciu, ale w rzeczywistości różnice te dotyczą jedynie formy gramatycznej, a nie istoty jej rozumienia.

Najczęściej w pracach pedagogicznych autorzy powołują się na definicję metody T. Kotarbińskiego. Najprościej określa on metodę jako „[...] sposób systematycznie .. stosowany”¹. Nie jest to jednak pełne wyjaśnienie metody, gdyż brakuje ustalenia, czym jest sposób jakiegoś działania. W rezultacie dalszych rozważań T. Kotarbiński dochodzi do konkluzji, że „[...] sposobem danego działania jest to, z jakich i jak wzajem ustosunkowanych czynności składa się to działanie, jeżeli przy tym działający tak właśnie zamierzył”*⁴. Z przytoczonych określeń wynika, że metodą nazywa on sposób postępowania, zastosowany świadomie w danym działaniu i co

•    podkreśla mocno W. Okoń „[...] z intencją zastosowania przy powtórzeniu się tego zadania” czyli możliwością jego powtórzenia w podobnych sytuacjach.

Uszczegółowiając z kolei „sposób postępowania”, można przyjąć, że jest to

•    pewien układ lub zespół czynności (teoretycznych lub praktycznych), które należy podjąć świadomie w celu wykonania jakiegoś działania (operacji, zadania). Trzeba w tym miejscu podkreślić, że na ogół przyjmuje się, że metoda jest pojęciem zakresowo szerszym niż sposób, z czego wynika, że każda metoda jest określonym

i!v ,

¹    Cz. Kupisiewicz, Podstawy..., op. cit., rozdz. VII, Metody nauczania, s. 83-110.

²    J. Półturzycki, Dydaktyka .... op. cit., rozdz. VI i VII.

‘ Słownik języka polskiego, op. cit., L-P, s. 137.

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968, s. 482.

³    T. Kotarbiński, Elementy poznania logiki formalnej i metodologii nauk, Ossolineum, Wrocław-- Warszawa-Kraków 1961, s. 524.

⁴    Ibidem, s. 525.

⁵    W. Okoń, Wprowadzenie ..., op. cit., s. 270.

j! .

TTTTTTIlt I

J i:*.-—