9 (1285)

dzaj obrony przed cierpieniem nie sięga już do aparatu doznaniowego, stara się natomiast opanować wewnętrzne źródła potrzeb. W skrajnym przypadku ma to miejsce wówczas, kiedy człowiek zabija swe popędy; : tę metodę głosi orientalna mądrość życiowa realizowana w praktyce jogi. Jeśli się to uda, wówczas człowiek oczywiście wyrzeka się także wszelkiego działania (poświęca życie), uzyskuje szczęście spokoju, tyle że na innej drodze. Tą samą drogą dąży człowiek o umiarkowanych celach,, kiedy zmierza tylko do opanowania życia popędowego. Dominują wtedy wyższe instancje psychiczne, które podlegają zasadzie rzeczywistości. W tym przypadku człowiek nie wyrzeka się chęci zaspokojenia, a pewne zabezpieczenie przed cierpieniem osiąga przez to, że nie-zaspokojenia uzależnionych od siebie popędów nie odczuwa tak boleśnie, jakby je odczuwał w przypadku ich niepohamowania. Natomiast niezaprzeczalnie następuje wówczas zmniejszenie możliwości uzyskania rozkoszy. Poczucie szczęścia powstające skutkiem zaspokojenia swobodnych i niepohamowanych przez ego skłonności popędowych jest nieporównanie silniejsze od poczucia szczęścia płynącego z zaspokojenia popędów poskromionych. Nieprzeparta siła perwersyjnych impulsów, być może w ogóle poćh-niecający charakter tego, co zabronione, znajduje tu ekonomiczne wytłumaczenie.

Inna technika obrony przed cierpieniem posługuje się przesłonięciami libido, na które pozwala nasz aparat psychiczny, i dzięki tym przesunięciom jego funkcjonowanie osiąga giętkość. Zadanie, które należy tu rozwiązać, polega na tym, aby w taki sposób zmienić cele popędu, iżby uniemożliwienie jego zaspokojenia * wywołane przez przeszkody zewnętrzne nie ugodziło w sam popęd. Pomaga w tym sublimacja popędu. Najczęściej sublimację osiąga się wówczas, kiedy w wyniku wysiłku o charakterze psychicznym i intelektualnym potrafi się w dostatecznym stopniu uzyskać rozkosz. Wtedy zaś los niewiele może człowiekowi zarzucić. Zadowolenia tego rodzaju, ja|k radość artysty przy tworzeniu, przy ucieleśnianiu obrazów swej fantazji, czy radość badacza przy rozwiązywaniu problemów i poznawaniu prawdy posiadają szczególną jakość, którą kiedyś z pewnością będziemy! umieli scharakteryzować metapsychologicznie. Na razie możemy tylko wyrazić się obrazowo, że zadowolenia tego rodzaju wydają nam się „subtelniejsze i wyższe”, ale ich intensywność jest — w porównaniu z zadowoleniem prymitywniejszych i pierwotniejszych skłonności popędowych — słabsza: nie wstrząsają one naszą cielesnością. Jednakże słabość tej metody tkwi w tym, że nie da się jej zastosować powszechnie i że tym samym jest dostępna tylko nielicznym. Zakłada ona bowiem istnienie szczególnych, w dużej mierze nieczęsto występujących, predyspozycji i talentów. Także tym nielicznym nie może ona zapewnić pełnej ochrony przed cierpieniem, nie daje im pancerza, którego nie przeniknęłyby strzały losu, i staje się nieprzydatna, jeśli źródłem cierpienia jest własne ciało człowieka ¹.

Jeśli już przy takim postępowaniu daje się wyraźnie zauważyć jego cel, którym jest uniezależnienie się od świata zewnętrznego przez szukanie zadowolenia w wewnętrznym życiu psychicznym, to te same cechy jeszcze silniej dają się zauważyć w następnej formie postępowania człowieka. W tym przypadku związek z rzeczywistością rozluźnia się jeszcze bardziej, źródłem zaspokojenia stają się złudzenia, o których człowiek wie, że są złudzeniami, ale mimo to nie pozwala sobie na zakłócenie rozkoszy przez uświadomienie sprzeczności, w jakiej pozostają one w stosunku

253

1

Jeśli szczególne uzdolnienia człowieka nie nadadzą mu przymusowo określonego kierunku sublimacji, to zwykła i każdemu dostępna praca zawodowa może zająć miejsce tego, na co wskazuje mądra rada Woltera. Jest niemożliwością w szczupłych ramach niniejszego zarysu ocenić właściwie znaczenie pracy dla ekonomii libido. Żadna inna technika życia nie przywiązuje jednostki tak mocno do rzeczywistości, jak nacisk kładziony na pracę, która w pewien sposób dopasowuje jednostkę przynajmniej do jednego fragmentu rzeczywistości, jakim jest społeczeństwo ludzkie. Możliwość przesunięcia dużej części takich składowych libido, jak komponenty: narcystyczna, agresywna i właściwa erotyczna, na pracę zawodową i na związane z nią stosunki międzyludzkie, nadaje pracy wartość, której — jeśli chodzi o potwierdzenie i usprawiedliwienie życia w społeczeństwie — nie dorównuje nawet jej konieczność. Szczególnego zadowolenia dostarcza działalność zawodowa, jeśli jest ona swobodnie wybrana, a więc jeśli istnieje jako trwałe upodobanie odpowiadające konstytucjonalnie umocnionym skłonnościom popędowym, które mogły stać się pożyteczne dzięki sublimacji. A jednak ludzie mało cenią pracę jako sposób na uzyskanie szczęścia. Nie pociąga ich ona tak, jak pociągają ich inne możliwości zaspokojenia. Ogromna większość ludzi pracuje tylko z konieczności, a ten naturalny wstręt do pracy staje się powodem najcięższych problemów społecznych. .    .