9 (614)

72

A. Kancelaria Władysława Łokietka³².

Autor rozróżnia w dziejach kancelarii Władysława Łokietka w latach 1296-1333 trzy okresy: 1) 1296-1299, w którym to okresie zaznaczają się wpływy kancelarii Leszka Czarnego i Przemyśla, 2) 1305-1320 „epoka formowania się państwa polskiego" i 3) 1320-1333, w którym dokonuje się ostateczna stabilizacja przemian, zapoczątkowanych przez koronację w roku 1320.

nieni zostali jedynie ci z kapelanów, którzy występują, w źródłach z tytułami kanclerza, skryptora, notariusza itp. Nie jest to następstwem jedynie niewykorzystania w dostatecznym stopniu MPV, gdyż autor pominął również kapelanów, Kazimierza Wielkiego, o których dowiadujemy się z innych wydawnictw źródłowych. Wśród kapelanów ostatniego z Piastów odnajdujemy szereg wybitniejszych osobistości, żeby wspomnieć tylko, Stanisława Sówkę, późniejszego biskupa płockiego, czy też słynnego ze swych nieudanych starań o godność arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja z Kożuchowa. To samo można powiedzieć o personelu kancelaryjnym księżnych względnie królowych. W tym wypadku razi nieuwzględnienie personelu kancelaryjnego Jadwigi, żony Łokietka, o którym mamy o wiele więcej wiadomości, niż odnośnie wykazanej przez autora kapeli księżnych śląskich: Jadwigi, żony Brodatego i Anny, żony Pobożnego. Być może, że autor tak a nie inaczej postępując kierował się jakimiś zasadnymi przesłankami, w takim jednak razie powinien je w swym studium przytoczyć. Poza słabym uwzględnieniem MPV razi niedostateczne wykorzystanie I tomu Lites ac res gestae oraz pominięcie całego szeregu dokumentów prywatnych, zawierających nieraz wiele cennego materiału do dziejów kancelarii ostatnich Piastów. Prof. M. z reguły opierał się jedynie na dokumentach królewskich. Niedociągnięciem jest również niewykorzystanie Paszkiewicza. H., Polityki rusk'ej Kazimierza Wielkiego, Rozpi\ Hist. T N W IV, dostarczającej dużo wiadomości odnośnie niedrukowanych dokumentów Kazimierza Wielkiego. Bardzo cenny przyczynek do dziejów kancelarii kazimierzowej stanowi także pominięte przez autora studium prof. Gieysztora A., Dwa dokumenty Kazimierza W. z lat 1336 i 1342. Miesięcznik Heraldyczny XV 102-118. Nie uwzględnił również autor prac: Niwińskiego M., Biskup krakowski Jan Grotowic... Nova Polonia Sacra III 57-99 i Kętrzyńskiego St. Ze studiów genealogicznych. Mieś. Herald. XIII. Obie wyżej wspomniane prace zawierają sporo danych odnośnie kariery niektórych urzędników kancelarii Łokietka i Kazimierza W. Wymienione wyżej braki nie mogły niestety nie odbić się ujemnie na opracowaniu przez autora kancelarii Kazimierza Wielkiego.

•^rJ Kancelarii polskiej Wacława II poświęcił autor bardzo mało miejsca, z czego bynajmniej nie zamierzamy czynić mu zarzutu, ponieważ jest to następstwem małomówności źródeł. Sprostować należy twierdzenie autora, jakoby protonotariusz małopolski Wacława II, Henryk Kwas wystąpił po raz pierwszy 21 XII 1290 r. — zob. przyp. nr 29. Pakosław jako kanclerz małopolski Wacława czeskiego występuje przynajmniej do 29 I 1295 r.

7.3

Można tu zauważyć, że w dziejach kancelarii Łokietkowej koronacja z 1320 roku nie stanowiła żadnego punktu przełomowego, stąd trafniejszym wydawałby się nam podział na dwa okresy: 1296-1299 i 1305-1333, czego się zresztą autor w praktyce trzyma.

Jednym z ciekawszych zagadnień z dziejów kancelarii przedostatniego z Piastów z okresu przed rokiem 1300 jest sprawa wystąpienia Pakosława z tytułem kanclerza u boku Władysława Łokietka w latach 1298-1299³³. Prof. M. zagadnienie to nie sprawiło żadnych trudności, pomijając całkowicie liczne wypowiedzi historyków odnośnie pobytu Pakosława u Łokietka orzekł, że Pakosław sprawował w latach 1297-1299³⁴ urząd kanclerza krakowskiego (małopolskiego) z ramienia Władysława Łokietka. Być może,

KDM II nr 529, chociaż są pewne poszlaki ku temu, że mógł nim być jeszcze 9 X 1302 r. KDP III nr 72. Dokładniej o Pakosławie mówić będziemy na innym miejscu, tu tylko zauważymy, że datę dokumentu KDKK I nr 98 należy rozwiązać na 31 XII 1293, a nie jak to uczynił prof. M. na 31 XII 1294 — zob. Włodarski B., Polska i Czechy 1250-1306, 132 przypis 6.

³³ Konkretnie chodzi tu o dwukrotne pojawienie się Pakosława na dokumentach Łokietka z tytułem kanclerza: 1) dokument z 28 XII 1298 (odnośnie daty zob. przypis następny) KDW II nr 802: domino Pacoslao can-cellario Polonie et Cracovie; 2) dokument z 16 I 1299 KDW II nr 805: per manum domini Pacoslai et archidiaconi Cracovyensis.

³⁵ Autor Zarysu rozwiązuje datę dokumentu KDW II nr 802: Datura ibidem in die Innocencium per raanus Petri notarii curie nostre, anno Domini MCC nonagesimo octavo na 28 XII 1297, uważając, że w kancelarii Łokietka używano stylu „a nativitate“. Zdaje się jednak, iż kancelaria tego księcia stosowała zarówno jeden, jak i drugi styl, tak że trudno tu mówić o wyłączności jednego z nich. Jeżeli chodzi o dokument KDW II nr 802, to opowiadamy się zdecydowanie za użyciem- stylu a circumcisione, rozwiązując datę podobnie, jak i wydawca dokumentu na 28 XII 1298 r. Przemawia za tym niedwuznacznie itinerarium Łokietka z lat 1297-1293 i tak : 6 XII 1297 jest książę w Poznaniu — KDW II nr 767, 20 i 21 XII w Brześciu Kujawskim — KDW II nr 768, KDP II nr 164, a już najpóźniej z początkiem stycznia 1298 r. jest na Pomorzu w Tczewie — Perlbach, nr 551. Datę tego dokumentu wyrażoną jako antę epyphaniam (co prof. M. rozwiązuje mylnie na 6 I) kładziemy na czas od 2-4 stycznia, jest bowiem rzeczą mało prawdopodobną, by^: w grę wchodziły nadto pierwszy lub piąty stycznia, ponieważ. te dni określono by raczej jako: in octava Natalis' Domini (1 I) lub in vigilia Epiphanie (5 I). Pobyt więc Łokietka w Kaliszu 28 XII 1297 r. wprowadzałby do itinerarium księcia istny chaos; przedstawiałoby się ono następująco: 6 XII 1297 — Poznań, 20-21 XII 1297 — Brześć, 28 XII 1297 — Kalisz, między 2 a 4 stycznia 1298 — Tczew. O ile pobyt Łokietka w Kaliszu pod koniec grudnia 1297 wydaje się mało prawdopodobny o tyle znowu obecność jego..tamże z końcem 1298 r (28