ashmore
9

rence Keely zapoczątkowali badanie śladów zużycia pozostawionych na powierzchni narzędzi kamiennych w trakcie użytkowania (krojenia, siekania itd.) w celu zidentyfikowania funkcji artefaktów.

Na najszerszą skalę zakrojone są doświadczenia, w ramach których rekonstruuje się i utrzymuje całe gospodarstwa domowe i wioski, które funkcjonują w sposób znany z przeszłości. Archeologom zajmującym się okresami udokumentowanymi w źródłach historycznych łatwiej przychodzi przeprowadzenie tego rodzaju eksperymentów. Plymouth Plantation w Massachusetts i Colonial Penn-sylvania Plantation we wschodniej Pensylwanii są przykładami rekonstrukcji amerykańskich osiedli kolonialnych. W ramach tych eksperymentów uprawia się zboże, magazynuje i przetwarza żywność oraz przygotowuje z niej posiłki; wznoszone są budynki; wyrabia się i użytkuje narzędzia — wszystko zgodnie ze zwyczajami z czasów kolonialnych. Nabywane tam doświadczenia są porównywalne do tych płynących z obserwacji etnoarcheologicznej, ponieważ archeolog ma możliwość obserwacji, uczestniczenia i utrwalania zachowań związanych z pozostałościami materialnymi.

Ważną kategorią archeologii doświadczalnej są badania nad tym, co dzieje się z materiałami archeologicznymi po ich depozycji. Eksperymenty te dotyczą tafo-nomii i innych procesów postdepozycyjnych, omówionych w rozdz. 4. Chociaż procesy te nie zawsze przebiegają przy udziale człowieka, wnoszą cenne informacje na temat jego zachowań. Na przykład Glynn Isaac i jego koledzy chcieli dowiedzieć się, czy miejsca na brzegu rzeki, gdzie znajdowano narzędzia kamienne stanowią nienaruszone stanowiska (kontekst pierwotny związany z użytkowaniem), czy też zgromadzone tam artefakty zostały przeniesione z nurtem rzeki z miejsc ich pierwotnej depozycji (naturalny kontekst wtórny). Aby odpowiedzieć na te pytania, systematycznie rozrzucali artefakty w dolinie strumienia, wpadającego do Jeziora Magami w Kenii, a następnie rokrocznie wracali na miejsce, aby nanosić na mapy zmiany w położeniu tych artefaktów.

IDENTYFIKACJA DAWNYCH DZIAŁAŃ W PRZESTRZENI

Dystrybucja przestrzenna i wzajemne powiązania danych archeologicznych są często obserwowalne bezpośrednio; nanoszenie znalezisk na mapy, na przykład, j est jednym z podstawowych etapów zbierania danych. Ale dopóki artefakty, ekofakty i obiekty nieruchome nie zostaną opisane, zanalizowane i wydatowane, archeolodzy nie wiedzą, które części owej dystrybucji przestrzennej są pozostałościami konkretnych działań. Aby zrekonstruować dawne zacho-

Analogia 207

wania, archeolog musi wiedzieć, które fragmenty świadectwa archeologicznego pochodzą z tego samego czasu, a które nie. Jeżeli pochodzą one z tego samego okresu, dostarczą informacji o ludzkich zachowaniach i interakcjach; jeżeli pochodzą Z różnych okresów, pozwolą archeologowi przyjrzeć się procesom ciągłości i zmiany w zachowaniach na przestrzeni czasu.

W poniższym omówieniu wyróżnimy trzy podstawowe elementy kultury; podział taki powszechnie wykorzystywany jest przez archeologów w rekonstrukcjach dawnych zachowań:

1.    Technologia jest środkiem, dzięki któremu społeczeństwa ludzkie w najbardziej bezpośredni sposób oddziaływają na środowisko naturalne. Składa się na nią zestaw technik i zasób informacji, które umożliwiają pozyskiwanie surowców i wytwarzanie z nich narzędzi, pożywienia i konstrukcji mieszkalnych. Ponieważ technologia jest tak bardzo związana ze środowiskiem naturalnym, w naszym omówieniu wspomnimy także, w jaki sposób archeolodzy rekonstruują dawne środowiska.

2.    Systemy społeczne wyznaczają role i definiują relacje między ludźmi; więzy pokrewieństwa, struktura polityczna, sieć wymiany handlowej i itp. są sposobami organizowania się ludzi i ich społecznych interakcji. Przykładami sposobów rekonstruowania dawnych systemów społecznych będą tu struktury osadnicze i systemy wymiany.

3.    Ideologia obejmuje wierzenia i system wartości danego społeczeństwa, jego próby wyjaśnienia świata. Wierzenia religijne są najbardziej oczywistym przykładem systemu ideologicznego, ale style w sztuce, pismo i informacje utrwalone w inny sposób również mogą dostarczyć wiedzy o sposobach wykorzystywanych przez ludzi do kodyfikowania swoich idei na temat świata i własnej egzystencji.

Zaprezentowany wyżej podział ludzkich działań na trzy kategorie nie jest sztywny. Na przykład systemy wymiany służące do transferu narzędzi i surowców, funkcjonują jako część systemu technologicznego, ale jednocześnie stanowią odbicie relacji społecznych i wpływają na ich kształt. Powyższe kategorie po prostu odpowiadają ogólnemu podziałowi zachowań kulturowych, który odnosi ludzi do ich środowiska, do siebie nawzajem i do idei.

Technologia

W rozdziale 6 omówiliśmy technologie stosowane przy produkcji i użytkowaniu różnego rodzaju artefaktów. Wiedza, nabyta dzięki analizie artefaktów, umożliwia archeologowi dopowiedz na pytania o sposób wyrobu i użytkowania