BadaniaMarketKaczmarczyk7

wiejsze do jednoznacznego sformułowania, a odpowiedzi nie sprawiają kłopotów podczas ich interpretacji. Pomiar pewnych cech będzie jednak dawał biedy spowodowane zniekształconymi odpowiedziami w przypadkach, gdy respondent jest indagowany o podświadome motywy lub inną cechę, co do której trudno byłoby uzyskać' prawdziwą odpowiedź przez pytanie wprost. W takich przypadkach lepsze wyniki daje stosowanie pytań pośrednich.

Pytania pośrednie ukrywają przed respondentem rzeczywisty cci pomiaru. Często stosowaną metodą jest pytanie respondenta o cechy innych osób lub ich stosunek do rzeczy przez nich posiadanych lub do osób trzecich. Respondent, opisując postępowanie, zachowanie i inne cechy osób i rzeczy, pośrednio ujawnia swoje cechy. nie zdając sobie z tego sprawy. Zadawanie pytań pośrednich należy jednak ograniczyć do przypadków koniecznych. Ich projektowanie i stosowanie wymaga też pomocy doświadczonych specjalistów. Projektowanie pytań pośrednich wymaga rozważenia problemów technicznych i moralnych. Czy z danych uzyskanych za pomocą pytań pośrednich można bezpiecznie wyciągnąć wnioski? Czy zadane pytanie pośrednie nie zniekształci odpowiedzi? Czy pytanie nie wywoła podejrzenia respondenta o nieuczciwe lub podstępne działanie?

Układ odniesienia. Trudniejszym zadaniem jest zbudowanie pytania tak, aby uwzględniało ono punkt widzenia, jaki wobec problemu badawczego przyjmuje respondent. Kwestionariusz projektuje się więc tak, by odpowiadał percepcji respondenta i uwzględniał jego poglądy na cechy poddane pomiarowi. Układ odniesienia może również wpłynąć na skłonność respondenta do udzielenia odpowiedzi, jeżeli nie widzi on związku między pytaniem a własnym pojmowaniem celu pomiaru. Rozwijanie pomiaru w kolejnych pytaniach kwestionariusza nie tylko może zatem odpowiadać wymogom logiki i poprawności uznanej przez badacza, lecz także musi w wielu przypadkach odpowiadać punktowi widzenia respondenta.

Kolejność pytań. Kolejność pytań w kwestionariuszu ustala się, biorąc pod uwagę również punkt widzenia respondenta. Układ pytań ma stanowić dla niego logiczną całość. Kryterium kolejności pytań w kwestionariuszu nie jest proces badawczy, lecz proces pomiaru. Dobrze zbudowany instrument ułatwia respondentowi przechodzenie od jednego pytania do następnego, a czasami pozwala przewidzieć następne pytanie, gdyż wydaje mu się ono logicznym następstwem poprzedniego.

Zasada przechodzenia od pytań ogólnych do szczegółowych. Zgodnie z tą zasadą pierwsze pytania są ogólniejsze, o szerszym zakresie, a następne coraz hardziej szczegółowe. Zasada ta pozwala zarówno uniknąć sytuacji, w której pierwsze pytania wyznaczałyby treść odpowiedzi na następne, jak i oddziaływać na punkt odniesienia respondenta za pomocą wcześniejszych pytań.

Zasada wzbudzania zainteresowania. Pierwsze pytania kwestionariusza są proste, jasne i interesujące dla respondenta; wzbudzają jego zainteresowanie celem

107