BadaniaMarketKaczmarczyk#6

zależnych. Jeżeli respondent jest świadomy pierwszego pomiaru, może to mieć negatywny wpływ na drugi pomiar niezależnie od działania zmiennych manipulowanych. Tego rodzaju błąd eliminuje się przez ukrycie pierwszego pomiaru tak, aby respondent nie uświadamiał sobie faktu pomiaru. Stwierdzono, że najpoważniejszym źródłem błędu jest dążenie respondenta do zgodności w odpowiedziach na pytania w pierwszym i drugim pomiarze, mimo pewnego odstępu czasu i rzeczywi-siych zmian w jego postawach i ocenach spowodowanych wprowadzeniem zmiany eksperymentalnej między pomiarami.

Wpływ czynników nie kontrolowanych. Źródłem błędów eksperymentu mogą być inne czynniki niż kontrolowane przez eksperymentatora zmienne, które wpływają na wyniki eksperymentu. Dotyczy to zwłaszcza czasu między pomiarami. Im dłuższy jest ten czas, tym większy jest wpływ czynników nie kontrolowanych, które często są trudne do zidentyfikowania i wyodrębnienia. Podstawowym zadaniem jest przynajmniej określenie efektów działania czynników nie kontrolowanych. Jest to szczególnie istotne w eksperymencie rynkowym, ponieważ w eksperymencie laboratoryjnym możliwe jest kontrolowanie wszystkich czynników.

REAKCJE respondentów. Źródłem błędu mogą być zmiany i reakcje wewnętrzne respondentów związane z upływem czasu, np. starzenie się, zmęczenie czy też zdobywanie doświadczenia. W eksperymencie kilkugodzinnym większe znaczenie będzie miało zmęczenie, a w kilkumiesięcznym (np. test rynkowy) — doświadczenie, wiek i coraz mniejsze zainteresowanie. Na reakcje respondentów mają wpływ nie tylko sytuacja i czas eksperymentu, lecz także całe otoczenie i zmiany w nim zachodzące.

Wpływ INSTRUMENTU POMIAROWEGO. Wpływ ten wynika ze sposobu przeprowadzenia eksperymentu oraz zmian, które zaszły w instrumencie pomiarowym między dwoma pomiarami. Aby uniknąć tych błędów, należy starannie zaprojektować przebieg eksperymentu oraz używane w nim instrumenty. Metody pomiaru oraz instrumenty pomiarowe nie mogą być modyfikowane po pierwszym pomiarze. Nawet najmniejsza modyfikacja zarówno metod, jak i instrumentów pomiarowych podczas eksperymentu powoduje zakłócenie kontrolowanego wpływu zmiennych niezależnych na zmienne zależne.

Zmiany SKŁADU prób. Eksperymentem obejmuje się zwykle dwie grupy ludzi (próby): eksperymentalną i kontrolną. Po upływie pewnego czasu część respondentów odmawia udziału w eksperymencie. Zdarzają się również naturalne zmiany w składzie prób (przeprowadzki, śmiertelność, wypadki). Jeżeli zmiana w obu grapach jest nieproporcjonalna, np. z grupy kontrolnej odejdzie większa liczba respondentów niż z grupy eksperymentalnej, powodując jednocześnie zmianę struktury' co najmniej jednej grupy, to zmiana ta jest źródłem błędu. Możliwość tego błędu powinna być przewidziana jeszcze przed rozpoczęciem pomiaru. Eksperymentator nie może później dopuścić do zmiany składu i struktury grup.

236