barrow3

RYSUNEK 1 .2

Widmo odległej galaktyki (znanej jako Markarian 609). Trzy linie widmowe (zaznaczone jako Hp, O i O) w pobliżu 5000 A i dwie (zaznaczone jako H« i N) w pobliżu 6500 A są systematycznie przesunięte w stronę większych długości fal, niż gdy są mierzone w laboratorium. Długości fal odpowiadające pomiarom w laboratorium są zaznaczone strzałkami z napisem LAB. Długości obserwowane są wyznaczone przez maksima natężenia światła, opatrzone nazwami linii. Przesunięcie ku czerwieni (widzialne światło czerwone Btanowią fale o długościach około 8000 A) pozwala określić prędkość ucieczki galaktyki.

sunku do linii emitowanych przez te same atomy w laboratorium.

Hubble odkrył ekspansję Wszechświata. Zamiast stanowić niezmienną arenę, po której wędrują gwiazdy i planety, Wszechświat okazał się dynamiczny. Było to największe odkrycie dwudziestowiecznej nauki. Potwierdziło przewidywania wynikające z teorii względności Einsteina, dotyczące Wszechświata: nie może on być statyczny. Gdyby nie uciekały jedna od drugiej, przyciąganie grawitacyjne pomiędzy galaktykami spowodowałoby, że zbiegłyby się wszystkie do siebie. Wszechświat nie może być unieruchomiony.

Skoro Wszechświat ekspanduje, to odwracając bieg zdarzeń i spoglądając w przeszłość, powinniśmy znaleźć dowody na to, że wyłonił się ze stanu, w którym był mniejszy i gęstszy — ze stanu, w którym, jak się wydaje, miał kiedyś zerowe rozmiary. To właśnie ten przypuszczalny początek stał się znany pod nazwą Wielkiego Wybuchu.

Zaczęliśmy jednak posuwać się nieco za szybko. Zanim zagłębimy się w przeszłość, powinniśmy poznać interesujące fakty, dotyczące obecnego stanu ekspansji. Przede wszystkim: co właściwie ekspanduje? W filmie Annie Hall Woody Allen, leżąc na kozetce w gabinecie psychoanalityka, wyrażał swoje lęki związane z ekspansją Wszechświata: „To na pewno oznacza, że Brooklyn rozszerza się, podobnie jak ja i ty, my wszyscy się rozszerzamy”. Na szczęście mylił się. My się nie rozszerzamy. Brooklyn też nie. Ani Ziemia się nie rozszerza, ani Układ Słoneczny, ani nawet nasza galaktyka — Droga Mleczna. Te wszystkie skupiska materii są związane siłami chemicznymi i grawitacyjnymi, działającymi pomiędzy ich składnikami — siłami dominującymi nad ekspansją.

Ekspansja pokonuje siły przyciągania lokalnej grawitacji dopiero w dużych skalach — większych niż rozmiary wielkich gromad, liczących setki, a nawet tysiące galaktyk. Na przykład, w naszym bliskim sąsiedztwie, Wielka Mgławica w Andromedzie porusza się w naszym kierunku. Dzieje się tak dlatego, że siła przyciągania grawitacyjnego pomię-

21