Bałucki,GR,DO2

1

s

'j

p

s

ci

D

je:

ba

im

En

kol

boi

W

sku

Wy

jede

auto

bała

nie

i obi

sałat

>ełne

Vler

'ome

:har

u ja

tvor

type

lara)

tbyc

uns;

towi

:ho)i

s»t

fłect rsze tcie o kc

590

•Ba

yła

P°j

ije

•Janusz Maciejewski uznaje rok 1869 za cezurę w twórczości Bałuckiego. - miał się w tym czasie włączyć w propagowanie ideologii pozytywistycznej i porzucił poezję.

•Rok 1872 - przynosi pierwszą bardzo charakterystyczną dla nowej taktyki powieść O kowal ziemi.

Już Życie wśród ruin zapowiadało porzucenie wątków powstańczych. Czarno-biała, skonstruowana z ostrych kontrastów, idea przewodnia powieści każe bohaterowi dzielić w ogóle ludzkość na 2 kategorie, pracowitych i próżniaków. Bohaterami powieści są: młody Schmidt, który po 1S latach pobytu za granicą wraca do kraju i zastaje duże zmiany: fabryki, osady; stary Schmidt - który również pata zdziwieniem nowego wizerunku kraju. Syn chce rozwinąć budowę fabryk, na przeszkodzie staje mu baron, który nie chce stracić kawałka ziemi potrzebnej Schmidtom. Bałucki rozpisuje również na powieściowe dialogi tezę, że wiedza powinna opierać się na doświadczeniu. W powieści tej z jednej strony mamy naiwność optymizmu, a z drugiej skrajną bezkompromisowość w sposobie formułowania programu pozytywistycznej przebudowy gospodarki i społecznych poglądów. Z kolei O kawał ziemi to w gruncie rzeczy publicystyka, formułująca program działania i metodę myślenia, rozpisaną na dialogi i wspartą o banalną fabułę. W powieści tej pojawia się typowy chwyt Bałuckiego: perypetie romansowe, nieślubne dzieci, podrzutki i tkwiąca w tym tajemnica, która na końcu zostaje wyjaśniona, pomagając w rozwikłaniu konfliktu. Powieść tą chronologicznie wyprzedzają Błyszczące nędze (1870) - ona również nosiła wszelkie znamiona powieści tendencyjnej, całkowicie podporządkowana głoszeniu idei charakterystycznych dla obozu pozytywistycznego w Polsce. Celem krytyki staje się arystokracja jako klasa pasożytnicza, najzupełniej zdemoralizowana i demoralizująca. Sprawcą wszelkiego zła jest hrabia Maurycy, bezwzględny, cyniczny, pozbawiony skrupułów oszust i kłamca, które za wszelką cenę zmierza do beztroskiego życia. Wierzy, że lepsze urodzenie wpływa na to, że winno mu się lepiej żyć, nic przy tym nie dając od siebie. Przesądy te wpływają na tragiczne losy siostry Maurycego, która woli pójść do klasztoru, niż wyjść za mężczyznę z niższych warstw. Maurycy jest jednoznacznie postacią negatywną, bohaterem pozytywnym jest Józef (rówieśnik Maurycego, pochodzi z nizin społecznych, ciężką pracą zdobywa wykształcenie prawnicze, awans i zostaje adwokatem oraz zakłada rodzinę) Pomimo tego, że jest pracowity i oszczędny, Bałucki umieszcza w nim także kategorię oschłości, co sprawia, że nie budzi sympatii. Józef jest klasycznym przykładem bohatera, który przez nagromadzenie cech ulubionych przez ideologów „pracy organicznej” staje się odpychającym uosobieniem chłodnej życiowej buchalterii. Czy rok 1880 jest przełomowy w twórczości Bałuckiego? Zygmunt Tempka-Nowakowski twierdzi, że młody Bałucki był postępowy', natomiast dojrzały Bałucki to zacofaniec i konserwatysta, który wygłasza „przypadkowe ogólniki”. Rok 1870 przynosi autorowi trochę powieści (m. in. Zycie wśród ruin (1870); Błyszczące nędze (1870); O kawał ziemi (1872); Z obozu do obozu (1874); Byle wyżej (1874).) Pisarza charakteryzuje konsekwencja ideowa, wyraźny upór w lansowaniu jednego (tego samego) programu, dostosowanego do różnych potrzeb. Byle wyżej - w całości poświęcona trudnemu i skomplikowanemu w Galicji problemowi rzemiosła. Majstrowie w obawie przed utratą swego monopolu hamują rozwój oświaty, tamują postęp i ograniczają sztucznie liczbę rzemieślników. Upadek rzemiosła zaczął się zarysowywać jako konkretna perspektywa w momencie, gdy rozwój przemysłu stworzył konkurencję dla wyrobów rzemieślniczych. Powieść podejmuje te zagadnienia, jej akcja toczy się wprawdzie około 1860, ale pisarz nawiązuje do czasów wcześniejszych (Wiosny Ludów). Jest to chyba pierwsza powieść, w której pisarz z jednej strony ni rezygnuje z propagowania haseł pozytywizmu, a drugiej nie ukrywa, że społeczny ustrój oparty na prawie pieniądza wyzwala w ludziach emocje i instynkty nadzwyczaj groźne i niebezpieczne. Wyrazistość intencji dydaktycznych powieści ukazał pisarz posługując się wątkami sensacyjnymi i melodramatycznymi. Te prościutkie intrygi, operowane kontrastami, nie są dowodem prymitywnego warsztatu pisarza: stanowiły one rezultat świadomego wyboru środków, które słusznie uznawał za najskuteczniejsze dla celu, jakiemu służyły, j zarazem najbardziej dostępne dla adresata większości swoich tekstów. Do końca życia zachowywał wierność takiemu rozumieniu powieści.

•Rok 1881 przynosi powieści: Pańskie dziady, tom opowiadań Typy i obrazki krakowskie, oraz komedie Grube ryby. Z myślą o bardziej wyrobionym czytelniku powstało wiele nowel:

♦    Gość niespodziewany - podejmujący częsty u pisarza problem pasożytniczej egzystencji szlachty, to nowela ambitna, a humor i ironia, którym się Bałucki posłużył, są tu przedniej marki.

♦    Do kraju - powstała w roku 1882. Podejmuje w niej Bałucki problem powrotu z emigracji, ale nie znajdując pracy musi wracać.

♦    Niewątpliwy wzgląd na przyszłego odbiorcę widać w kształcie artystycznym Komedii za kratą, a także w opowiadaniu Dwie wizyty jego Ekscelencji.

Ideowa czujność nie opuszczała autora także w późniejszych latach. W roku 1886 powstaje Pan burmistrz z Pipidówki. Jest to satyra na stosunki autonomicznej Galicji, a także na ludzkie słabostki oraz na typowe przywary galicyjskich obyczajów. Ta obywatelska czujność, z jednej strony, z drugiej podziwu godzina wierności raz przyjętym poglądom nie odstępują Bałuckiego do końca. Świadectwem tego Nowele wydane roku 1887, w szczególności pełen