Bałucki,GR,DO4

problemów i postaci dia swej społecznikowskiej dydaktyki. Nie miał Bałucki ambicji psychologa: zadowalał się kreowaniem typów, a nie tworzył charakterów. W swoich sztukach z upodobaniem operował zbliżonym schematem intrygi, uporczywie wracał do tych samych problemów, niewiele wnosząc nowego. Prawie połowa komedii to tematyczne błahostki, pozbawione dydaktycznych ambicji.

GRUBE RYBY

Społeczne cele i ambicje Bałuckiego stanowiły dla jego tekstów obciążenie, które negatywnie odbijało się na ich kształcie artystycznym. Obciążeń tych nie mają Grube ryby, a w Domu otwartym jest ich niewiele. Stąd chyba walory sceniczne i ich stale miejsce w repertuarze scen polskich. Utwór ten i w pomyśle, i w jego realizacji nie przynosi żadnych nowych ani oryginalnych rozwiązań. Komediowy konflikt oparty na zamiarze poślubienia starych kawalerów młodych dziewcząt ma już dawną tradycję. Na takim pomyśle oparł swą komedię już Aleksander Fredro (Damy i huzary). Bałucki nie unikał w swej komedii groteski i farsy. Głównym motywem wydarzeń i czynnikiem sprawczym komizmu jest to, że widz wie od początku, o co chodzi, podczas gdy zainteresowani Wistowski | Pagatowicz, nie wiedzą. Walor komedii tkwi w mistrzowskim operowaniu zdarzeniami i w świetnym aranżowaniu efektów komicznych i scenicznych zaletach postaci. Na efekty komiczne składają się sceny groteskowe i farsowe:

1.    W akcie pierwszym - groteskowa niezręczność - Pagatowicz tańczy niezgrabnie, nie do taktu, w końcu się przewraca.

2.    groteskowe zachowanie Wistowskiego - od skrajnej niechęci do zabawy, do zbytniego rozluzowania.

3.    Wanda przygotowuje czepek dla babci Ciaputkieiczowej, korzysta z przesadnej uprzejmości starego lowelasa i upina damski czepek na jego głowie.

Głównym środkiem, którym się Bałucki posługuje dla uzyskania efektów komicznych, farsowych czy groteskowych, jest ostry kontrast: wieku, zdrowia, wiedzy i niewiedzy. Postaci głównych bohaterów komedii narysowane zostały z uwypukleniem jednej znamiennej cechy. Ciaputkiwiczowie to przede wszystkim dobroduszni ramole, Sagatowicz i Wistowski to „grube ryby”: Wistowski - zarozumiały, podstarzały lowelas, Pagatowicz - schorowany stary kawaler, który rad by powetować sobie zawody mijającego bez przeszkód z kobietami życia. Wanda to sprytna i stanowcza, wiedząca czego chce dziewczyna. Miejsce akcji do -końca pozostaje to samo, zaś wydarzenia rozgrywają się w krótkim czasie: między aktem pierwszym a drugim mija kilka dni, akt trzeci prezentuje wypadki dnia następnego po akcie drugim. Akcja rozgrywa się więc bardzo szybko. Bohaterowie, plastyczni przez podkreślenie jednej charakterystycznej cechy, żywość akcji, zmierzającej do szczęśliwego finału, to kolejne atuty dobrego widowiska komediowego.

TREŚĆ    _r    v

_AKT j.

Onufry i Dorota^(małżeństwo) urządzają sobie popołudniową drzemkę, gdy nagle słyszą dzwonek do drzwi. Służący Filip zawiadamia ich, że przyniesiono telegram. Onufry rozbudzony jest zły i krytykuje „nowoczesne rzeczy” (telegram, kolej, telefon). Przedtem tego nie było i też jakoś ludzie sobie radzili, zmienia zdanie, gdy okazuje się, że telegram jest od ich wnuczki Wandy. Dziewczyna pisze, że z powodu panującej na pensji szkarlatyny, wszystkie zdrowe pensjonarki rozsyłają do domu. Babka Wandy (Dorota) uszczęśliwiona organizuje szybko pokój dla niej, dochodzi przy tym do wielu kłótni z mężem (np. o obecność kanarków w pokoju). Muszą się spieszyć, gdyż okazuje się, że wnuczka przyjeżdża tego samego dnia. Dziadkowie wyjeżdżają po Wandę na dworzec, a tymczasem do domu przychodzi Wistowski na małą partyjkę z Pagatowiczem. Służący informuje o przyjeździe wnuczki, choć obaj mężczyźni nie mieli pojęcia, że Ciaputkiewiczowie mają wnuczkę. Mężczyźni prowadzą rozmowę na temat kobiet Wistowski twierdzi, że na czas pobytu wnuczki nie będzie przychodził do domu, bo, ponieważ jest bogaty, to z pewnością panienka, rzuci na niego okiem, a ciocie i mamy będą usiłowały go złapać na męża. Pagatowicz pyta towarzysza dlaczego nie chce być mężem, ten tłumaczy mu, że woli niezależność i „jak się zjadło śniadanie, to się można obejść bez obiadu”. Tymczasem Pagatowicz nawet „tego śniadania nie jadł” i boi się, że wybranki polecą na jego pieniądze, a nie na niego, zresztą, jak twierdzi, jest już na to za stary i zbyt chorowity, Z powodu kataru żołądka postanawia wziąć urlop i udać się do lekarza do Wiednia. Tym sposobem podsuwa plan Zawistowskiemu, który myśli o wybraniu się do Lwowa, bowiem ma tam młodego bratanka, któremu trzeba wybrać żonę. Tymczasem do domu wracają państwo wraz z wnuczką i jeszcze jedną panienką Obie robią sobie żarty i zasłonięte po uszy, każą zgadywać, która jest która. Wandzia zdradza się, mówiąc do Onufrego ,miech dziadzio pierwej zgaduje”. Drugą panienką jest Helenką chrześnica Onufrego. Dziewczęta zostają przedstawione Wistowskiemu i Pagatowiczowi. Okazuje się, że Pagatowicz zna od dziecka Helenkę, zachwyca się jej urokiem i wspominą jak nosił ją na rękach, gdy była mała. Uradowana Helena prosi wraz z Wandą by goście zostali dłużej. Przekonani na siłę zostają i grają z dziadkiem w karty, a panienki pomagają w przyrządzeniu posiłku. Wistowski ma rację w sprawie małżeństw -Onufry grając w karty rozpoczyna „swatanie”. Zachwala panienki i „proponuje” je za żony. Wistowskiemu Wandę,

4