DSC00211

Bavle^?ą o możliwości istnienia społeczeństwa ateistów. Nie problem^. i tyka dogmatyczna, lecz szkodliwe skutki moralne i społeczne fanatyzm^ | i nietolerancji znajdują się w centrum zjadliwej krytyki Woltera. Tt^i 8 zasługuje na porównanie z Dodatkiem do Myśli filozoficznych* Dideroii, 9 (str. 198) oraz * tekstami Holbacha: Skutki polityczne chrześcijaństwu 1 (str. 248) i O idei Boga (str. 262).

5. TOLERANCJA

Co to jest tolerancja? Tolerancja jest udziałem ludzkości. I Jesteśmy wszyscy ulepieni ze słabości i błędów; wybaczajmy I sobie wzajemnie naszą głupotę —■* oto pierwsze prawo natury. 1 Gdy na giełdzie w Amsterdamie, Londynie, Suracie czy Basone I zawierają ze sobą transakcje: gwebr, hinduski banian, żyd, maho- I metanin, chiński bałwochwalca, bramanin, chrześcijanin obrządku I greckiego, chrześcijanin obrządku rzymskiego, chrzęścijanin-pro-testant, chrześcijanin-kwakier — wówczas żaden z nich nie porwie się ze sztyletem na drugiego, aby zdobywać dusze dla własnej religii. Dlaczegóż więc wyrzynaliśmy się wzajemnie prawie bez przerwy od czasów pierwszego soboru w Nicei? [...]

Jest rzeczą oczywistą, że każdy człowiek, który prześladuje drugiego człowieka, swego brata, dlatego że nie podziela jego przekonań, jest potworem: tu łatwo rzecz ocenić. Ale rządy, trybunały, monarchowie — jakże odnoszą się do ludzi innej wiary? Jeżeli w grę wchodzą potężni cudzoziemcy, to można być pewnym, że monarcha zawrze z nimi przymierze. Arcychrześd-jaiiski Franciszek I połączy się z muzułmanami przeciwko antykatolickiemu Karolowi V. Franciszek I da pieniądze niemieckim luteranom, aby wesprzeć ich bunt przeciwko cesarzowi, ale roz-pocznie, zgodnie ze zwyczajem, od tego, że u siebie każe palić i luteranów. Opłaca ich z przyczyn politycznych w Saksonii, pali ich z przyczyn politycznych w Paryżu. Cóż z tego wyniknie? ' Prześladowania tworzą prozelitów; niebawem Francja zapełni się nowymi protestantami: zrazu pozwolą się oni wieszać, później