BN0

LVIII    PRAKTYKI MAGICZNE

dynie za pośrednictwem rytuału i wierzenia, z pomocą nadprzyrodzonego ¹².

Magia stanowa więc rodzaj zachow'ania się w świecie i sposób postępowania. Pozwala sobie zjednać dobre siły, a uchronić się przed złymi. Mówiąc o magii w poezji Czechowicza, należy zastrzec się przed rozumieniem jej dosłownym. Słowu temu nadać trzeba sens metaforyczny. Magia w poezji będzie analogiczna do magii prawdziwej. Zasady pozostają bowiem te same. Ale istotą magii jest zaklęcie, słowo i to pozwala także na łączenie jej z poezją, w tym wypadku — z poezją Józefa Czechowicza.

Jeszcze przed zorganizowaniem kształtu swego mitotwórstwa odwoływał się Czechowicz do praktyk magicznych. Wiersz do tereski z lisieux (djc), w którym poeta wypowiada niebu posłuszeństwo, kończy się słowami:

o świecie

nim cię kto zbawi zgiń przemiń

Jest to klasyczna formuła magiczna, czarodziejskie zaklęcie, które przynosi natychmiastowy skutek. Podobny chwyt zaklęcia magicznego stosował Czechowicz i później; sen sielski (nc) stanowi przykład jeden z ciekawszych:

od powały nocy co zwisa przez szum jaskrów i bylic byłby bulgot deszczu jak zmora parskał lecz znane' są słowa zaklęć siarka zwełnienie grzyw kobylich

Noc, jaskier, bylica, zmora, siarka — to są wszystko słowa należące do świata czarów, związane z praktykami magicznymi. Czechowicz, podobnie jak magia ludowa, wyzyskuje pojęcia i ornamentykę religijną do praktyk magicznych. Toteż wiersze:

MAGICZNE ZAKLĘCIE    LIX

chodziła Maria Panna między gwiazdami chłodziła Maria Panna dusz cierpiących upalenie

- - me są zwrotem modlitewnym, ale stanowią początek formuły icdącej zaklęciem. Dalej następuje zaklęcie właściwe:

me męczcie odfruńcie dokąd chcecie kruki wilcy niedźwiedziowie jelenie amen

I a formuła spełnia wszystkie warunki magicznego zaklęcia. Ooar-,^{JeSt na w}y^]lczemu, wykorzystuje słowa związane z magią, wy-jysKuje ornament religijny. Jakże formuły magiczne Czechowicza Niskie są autentycznym formułom magicznym, choćby tej:

nie mt^ezde^dtv^Z^h^e- ^ °^dst^?^{ie od}.^teS° ochrzczonego Daniela, ic męczcie, me gubcie jego serca, jego ciała i kości — idźcie lepie i na zielone lasy i suche pustynie ¹³.    ^{P J}

Słowo magiczne ma dar przemieniania rzeczywistości. Może ono ^{)yc skuteczne} na każdą odległość i obejmować dowolną sferę świa--m: rzeczy, żywiołów i ludzi. W wierszu przez kresy (bts) adresatem /..i dęcia jest księżyc („wołam | złoty kołacz”), ewokacja stanowa o konstrukcji wielu wierszy autora nuty człowieczej (w'kolorowej nocy, nw; inicjał w błyskawicy, wb).

Jednym ze skutków'- działania zaklęcia magicznego jest przemiana rzeczywistości, która dokonuje się natychmiast, w sposób niemal cudowny. Tak się dzieje w jzłych dwu minutach (wb):

przepadaj gasną słupy przepadaj morze rdzy

falami strzela w czas horyzonty w otchłań przelewa

podniosę się ogromny szklany zły

urosnę na cały mrok

oczy złocone oczy ponad chaosem mam

Nie tylko jednak słowo ma ten przywilej. Obdarzone nim jest

¹² B. Malinowski, Szkice z teorii kultury, Warszawa 1958,1 s. 514, 462.

j

^ IT. Biegeleisen, Lecznictwo ludu polskiego, Kraków .1930,

,