CCF20081016023

zasadniczych cech: równość, współzależność, wspólnota, uczestnictwu i integralność^{1 2}.

Równość oznacza, że nie ma w dialogu lepiej wiedzącego, nie mu rozmowy z pozycji lepszego, bardziej świadomego (tzn. badacza). Obie strony mają wpływ na przebieg dialogu, a prawo do zadawania pytań mu nie tylko badacz lecz też badany.

Współzależność - Uczestnicy dialogu są od siebie wzajemnie zależni, podczas ich wspólnej rozmowy odbywa się ni&4ylko wymiana informacji, lecz zdarza się, iż taka rozmowa zmienia jedną bądź obydwie strony, Pytania o pewne zagadnienia powodują uświadamianie sobie przez bada nych ich znaczenia; przypominanie sobie niektórych faktów ze swegn życia, jakichś ważnych dla nich wydarzeń czy wyborów. Podczas takiej rozmowy może odbywać się proces „redagowania swojej biografii”³¹, ; badacz zaś podążając za opowieścią badanego także może zmienić swój pogląd na wiele spraw.

Wspólnota - Bardzo ważna dla dialogu jest atmosfera, w której onn się odbywa. Więź jaka łączy jego uczestników jest w dużej mierze decydująca dla przebiegu badania. Im mniej jest w takiej rozmowie sztuczności, im więcej intymności i wzajemnego zrozumienia, tym korzy stniejsza atmosfera dla szczerej rozmowy. Poczucie wspólnoty jest szcze golnie ważne w sytuacji, gdy w dialogu bierze udział więcej osób.

Uczestnictwo - W dialogu aktywnie uczestniczą obydwie strony, i wspólnie budujące wiedzę o interesującym ich zagadnieniu. Badacz przy czynią się do owego budowania poprzez umiejętne podtrzymywanie rozmowy, badany - snując swoją opowieść. Obydwie strony uczestniczi| też w tworzeniu syntezy, będącej swoistą, indywidualną interpretacją treści przekazywanych w rozmowie.

Integralność - Uczestnicy dialogu angażują w rozmowę całą swoju osobowość; zarówno swój sposób myślenia jak i poglądy, postawy, system wartości. Jest to spotkanie dwóch światów jednostkowych, które wymię niają pomiędzy sobą doświadczenia i wiedzę. Nie jest więc możliwe, aby poruszane w rozmowie tematy uznane zostały przez którąś ze stron za zbył drażliwe lub nietaktowne, bowiem - ich pojawienie się w rozmowie bądź ich brak zależny jest od uczestników dialogu, to oni decydują o czym chcą

i mogą ze sobą rozmawiać. To badany ustanawia granice obszaru intymności i szczerości do którego wpuszcza badacza.

()pisane przez P. Łukasiewicza cechy metody dialogowej znakomicie nlilują istotę otwartego wywiadu pogłębionego. Zauważyć przy tym nnleży, że badania prowadzone w ten sposób skłaniają do postawienia pi md badaczem wymagań natury etycznej. W owych wymaganiach żalem się zarówno oczekiwanie taktu podczas prowadzenia rozmowy; ln|nlności wobec badanego a także otwartej postawy wobec poruszanych l'mblemów, np. dogmatyk nie może prowadzić tego typu badań, ponieważ i i zamknięty na nowe fakty i opinie niezgodne z własnymi. Zalecenia i pu „nie szkodzić”, „nie pouczać” nabierają w badaniach jakościowych o/,ogólnej wymowy. Otwarty wywiad pogłębiony jest zaproszeniem iulimego do rozmowy, która nie może być dla niego ani niszcząca ani ikpiccjonująca. Badacz ponosi także przed badanym odpowiedzialność za

0    >, w jaki sposób wykorzysta zebrane podczas wywiadu materiały.

Możliwości zastosowania tej metody badawczej w pedagogice są m!iomne. Poważne problemy kształcenia i wychowania skrywają się /i;sto pod powierzchowną warstwą oczywistości, pod którą dostrzec je można jedynie przy głębokim, pełnym zaufania kontakcie badacza z babiny mi. Przykładem przebijania się przez powierzchowną deklaratywność mogą być badania Z. Aleksandra nad komunikowaniem się rodziców

1    dziećmi³⁴.

I    H.2. Metoda biograficzna

Sedno tej metody opiera się na założeniu, iż nie istnieje - w sensie "Inrktywnym - żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości społecznej. Wiedza o społeczeństwie jest zawsze wiedzą „czyjąś” a są takie obszary i 'oczywistości społecznej, które możemy poznać jedynie przez ukazanie • li osobistego wymiaru. Można by założyć, że wiedza o społeczeństwie, " człowieku zbudowana jest niejako z dwóch warstw: jedną jest warstwa i iklograficzna, drugą zaś stanowi indywidualny i symboliczny wymiar /|iiwisk społecznych. Metody biograficzne stosowane w metodologii naukowej koncentrowały się wyłącznie na pierwszej warstwie, zaś podejście I ikościowe implikuje przekonanie, że obydwie te warstwy przenikają się

^II    Z Aleksander: Interakcje młodzież„dorośli: analiza komunikacyjna, w: Diagnostyka edukacyjna, red. B. Niemierko, Gdańsk 1994. Są to badania pokazujące jak wiele można dostrzec we wzajemnych relacjach międzyludzkich stosując w opracowywaniu materiału zarówno jakościowe jak i Ilościowe metody.

67

1

   P. Łukasiewicz: Dialog jako metoda badawcza, „Teksty” 1979 nr 5.

2

   M. Grabowska: Wywiad w badaniu zjawisk... op.cit., s. 157.