CCF20081215000

356

Józef Kozielecki

ślający najskuteczniejszą metodę rozwiązywania problemów. Tak więc idealny model przyswajania pojęć wskazuje, jak należy optymalnie przyswajać sobie nowe pojęcia. Dzięki modelowi poszukiwania uszkodzeń maszyny można stwierdzić, jaką minimalną liczbę operacji trzeba wykonać, aby odkryć awarię techniczną. Jak dotychczas konstruuje się modele optymalne dla rozwiązywania dość prostych zadań.

Po sformułowaniu modelu optymalnego, psycholog porównuje go z rzeczywistym przebiegiem myślenia'u człowieka. Tak na przykład zestawia on model tworzenia pojęć z protokołem otrzymanym w eksperymencie dotyczącym przyswajania pojęć. Takie porównanie pozwala wykryć subiektywne odchylenia od modelu; pozwala stwierdzić, w jakich okolicznościach zachowanie się człowieka jest nieoptymalne, a w jakich zbliża się do modelu. Jak twierdzi T. Tomaszewski (1963), ujawnienie różnic między rzeczywistym przebiegiem myślenia a modelem pozwala „dostrzec specyficzne cechy ludzkiego zachowania, które bez takiego zestawienia z modelem teoretycznym byłyby niewidoczne”. Metoda badania odchyleń od modelu optymalnego wzbudziła szczególnie duże zainteresowanie u polskich psychologów (Kozielecki, 1968, 1969).

Struktura czynności myślenia

W strukturze czynności myślenia można wyróżnić trzy elementarne składniki: 1) informacje o świecie, które są materiałem myślenia; informacje są tym, co jest przetwarzane w myśleniu; 2) operacje, czyli elementarne transformacje umysłowe, za pomocą których przetwarzamy materiał myślenia; 3) reguły (metody, taktyki, strategie), czyli to, co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji; dzięki regułom łańcuch operacji ma prawidłowy charakter. Tak na przykład w prostym zadaniu matematycznym materiałem są figury' geometryczne, liczby itp., operacjami — dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie itd., a regułami — wzory matematyczr e, które określają, w jakiej kolejności należy wykonywać różne operacje. Te składniki myślenia omówimy kolejno.

Informacje jako materiał myślenia

Informacje (treści) o przedmiotach i ich klasach są materiałem myślenia, czyli tym, co jest w nim przetwarzane. Informacje te mogą być zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach lub pojęciach.

Spostrzeżenie

W sytuacji problemowej znajdują się przedmioty i występują zjawiska, które człowiek spostrzega. Spostrzeżenia dostarczają informacji o świecie zewnętrznym i mogą być materiałem wykorzystywanym w myśleniu. Chcąc dokładniej zbadać pole spostrzeżeniowe,