CCF20081215014

Józef Kozielecki    370

—    Rozpoczynaj rozwiązanie zadań od dokładnej analizy celu, który chcesz osiągnąć. Dopiero po zrozumieniu celu zbadaj dane początkowe.

—    Gdy wybrany kierunek poszukiwań rozwiązywania okaże się bezowocny, porzuć go bez żalu.

—    Próbuj wykorzystać swoją dotychczasową wiedzę; znajdź zadanie podobne, które rozwiązywałeś w przeszłości i zbadaj, czy metody jego rozwiązania nie można przenieść do aktualnej sytuacji zadaniowej.

—    Pracuj krokami. Jeśli nie możesz od razu znaleźć rozwiązania, próbuj osiągnąć wynik cząstkowy. Zbiór wyników cząstkowych może doprowadzić cię do celu.

—    Pracuj wstecz: od końca do początku. Załóż, że osiągnąłeś już sytuację końcową (cel), a następnie tak przekształcaj tą sytuację, aby dojść do sytuacji początkowej,

Reguły heurystyczne również mają trzy cechy. Po pierwsze, są to metody zawodne. Stosowanie ich nie gwarantuje, że zadanie zostanie rozwiązane. Tak np. heurystyka „Rozpoczynaj rozwiązanie zadania od analizy celu, a nie od badania danych początkowych” jest bardzo użyteczna, jednak nie zawsze doprowadza ona do rozwiązania. Z punktu widzenia stopnia niezawodności, niektórzy psychologowie wyróżniają heury-styki słabe i heurystyki mocne. Wykorzystując te ostatnie dość często rozwiązujemy zadania. Szczególnie mocne reguły heurystyczne stosują'wybitni uczeni. Po drugie, heurystyki są mniej określone niż algorytmy. Nie zawsze wskazują one dokładnie, jaki łańcuch operacji należy wykonać; pozostawiają one człowiekowi dużą swobodę w wyborze kolejnych operacji. Po trzecie, heurystyki są bądź ogólne, bądź szczegółowe: Heurystyki ogólne, czyli niespecyficzne, można stosować do większości zadań. Tak na przykład reguły „Rozpoczynaj pracę od analizy celu” czy też — „Próbuj wykorzystać dotychczasową wiedzę”, mogą sterować procesem planowania wydatków rodzinnych, jak też procesem konstruowania ogólnej teorii naukowej. Heurystyki szczegółowe, czyli specyficzne, są adekwatne tylko w określonych zadaniach; do nich należą reguły szachowe, reguły dowodzenia plutonem itp.

Rola reguł heurystycznych w myśleniu

Dane empiryczne zebrane przez A. Newella, B. Puszkina, J. Kozieleckiego, Z. Pietra-sińskiego i innych wykazują, że zasadniczą rolę w myśleniu człowieka odgrywają reguły heurystyczne. Innymi słowy, myślenie jest czynnością heurystyczną, sterowaną przez heurystyki. Przewidując przyszłe stany rzeczy, poszukując środka na porost włosów, konstruując nowe urządzenia techniczne czy też formułując zbiór hipotez o przyczynach raka, ludzie wykorzystują system reguł heurystycznych, który decyduje o uporządkowaniu operacji umysłowych.

Myślenie jest czynnością heurystyczną, ponieważ nieznane są algorytmy, za pomocą których można by z całą pewnością przewidzieć przyszłość, wynaleźć urządzenie techniczne, skomponować symfonię czy też sformułować hipotezę naukową. Wykrycie algorytmu rozwiązywania jakiegoś zadania powoduje, że ludzie zaczynają je wykonywać