CCF20081215024

380

Józef Kozielecki

niesłuszne jest twierdzenie spotykane często w podręcznikach — szczególnie amerykańskich — że rozwiązywanie problemów to myślenie produktywne. Należy raczę-powiedzieć, że w sytuacjach problemowych myślenie to jest jednym ze składników czynności rozwiązywania problemów.

W dalszych rozważaniach będziemy analizować rolę myślenia produktywnej: i reproduktywnego w sytuacji problemowej.

Rodzaje sytuacji problemowych

Problemy, jakie ludzie spotykają w życiu, są różnorodne. Najczęściej dokonuje się klasyfikacji biorąc pod uwagę rodzaj działalności, w której powstają. Wyróżnia się wie: problemy naukowe (matematyczne, fizyczne, psychologiczne), techniczne, organizacy n społeczne, polityczne itd.

Dla psychologa ważniejszy jest jednak podział problemów ze względu na ich stmi-turę. W strukturze problemu można wyodrębnić dwa zasadnicze elementy’. Pierwszym z nich jest cel, do którego człowiek zmierza, drugim zaś — są dane początkowe, cy _ informacje zawarte w sytuacji problemowej. Na podstawie analizy danych początkowy n i struktury celu można wyróżnić kilka rodzajów problemów.

Problemy otwarte i problemy zamknięte <ć

W zależności od poziomu informacji, czyli danych początkowych zawartych w syr_:. problemowej, możemy wyróżnić (Kozielecki, 1968) problemy otwarte i problemy zamknięte. W problemach otwartych poziom informacji jest bardzo niski, mianowtne człowiek nie posiada żadnych danych o możliwych rozwiązaniach problemu, nie w;: : z jakie hipotezy i warianty wchodzą w grę. Aby rozwiązać problem, należy najpierw mułować różne pcmysły rozwiązania, a dopiero następnie wybrać jeden z nich. Posr_/t-wanie przyczyn nieznanego zjawiska przyrodniczego, praca nad opowiadaniem literackim, tworzenie wariantów operacji bojowych, to przykłady problemów otwarycn Większość problemów występujących w nauce i sztuce ma taki charakter. Prot. rr otwarte nazywa się też inw^Tencyjnymi lub „źle określonymi”.

Problemami zamkniętymi będziemy nazywać problemy, w których dany -es: pełny zbiór możliwych rozwiązań. Zadanie człowieka polega na wyborze jednego zim Załóżmy, że do lekarza zgłasza się pacjent z silnym bólem głowy. Lekarz orient-': .t że pacjent ten cierpi na jedną z kilku możliwych chorób. Diagnoza polega na jej odkryta. Również technicy z obsługi naziemnej samolotu orientują się, jakie jego części run ulec awarii. W przykładach tych ludzie znali możliwe rozwiązania. Problemy zamknie:: nazywa się również selektywnymi lub „dobrze określonymi”.

Chcemy podkreślić, że fakt iż w problemach zamkniętych znane są meżli ’ e nawiązania wcale nie znaczy, iż są to problemy łatwe. Znalezienie przyczyn awarii w m