CCF20081215004

359

Czynność myślenia

. cizie dość często mają trudności z werbalizacją (czyli wyrażeniem w słowach) swoich zirotez, odkryć i wynalazków; zwracał na to uwagę Einstein. Gdyby człowiek myślał 32 pomocą słów, trudności te byłyby niezrozumiałe. Jest dość prawdopodobne, że •=-nikają one stąd, iż chcąc zakomunikować o wynikach myślenia, człowiek musi prze-_:żyć kod pojęciowy ha język polski, niemiecki czy rosyjski. Właśnie ten przekład spra-—2 mu trudności.

Chociaż język odgrywa ważną rolę w myśleniu, nie można utożsamiać symboli szykowych z myślami, które nazywamy pojęciami.

Ponieważ pojęcia są zasadniczym materiałem w myśleniu, stały się one przedmiotem wielu badań eksperymentalnych. Niektóre z nich omówimy obecnie.

Przyswajanie pojęć

Przyswajanie pojęć jest jedną z najważniejszych czynności umysłowych. Jak człowiek trzyswaja nowe pojęcia? W literaturze wyróżnia się cztery zasadnicze metody przyswa-23Z2 pojęć. Metody te opiszemy kolejno.

Metoda różnicowania

I Łóżmy, że dziecko zapoznaje się z pojęciem „trójkątności”. W toku uczenia się spotyka się ono z różnorodnymi trójkątami, które są desygnatami tego pojęcia, oraz spostrze-p. inne figury geometryczne, takie jak koła czy kwadraty. Przyswojenie treści pojęcia es: możliwe dzięki dwóm operacjom: abstrakcji i uogólnieniu. Abstrakcja polega na -syodrębnianiu pewnych cech przedmiotu i pomijaniu innych. Uogólnienie zaś jest : reracją łączenia cech wspólnych dla klasy przedmiotów. Dzięki abstrakcji dziecko wyodrębnia takie właściwości poszczególnych trójkątów, jak liczba kątów, liczba boków rp., pomija zaś inne cechy tych figur, jak na przykład kształt trójkąta, jego wysokość 33. Po wyodrębnieniu cech dokonuje ono uogólnienia, czyli stwierdza, iż wspólną cechą -'-sy trójkątów jest to, iż mają one trzy kąty. Po przyswojeniu pojęcia człowiek potrafi 3: prawnie odróżnić jego desygnaty od niedesygnatów.

Proces przyswajania pojęć był przedmiotem wielu studiów. Serie badań na ten :enat przeprowadził A. Lewicki (1968). W eksperymentach swych użył on 12 kart, rróre przedstawiliśmy na rys. 114.

Wykorzystując karty, eksperymentator stworzył sztuczne pojęcie „klipca”. Klipiec :o prostokąt z wewnętrznym czarnym kwadratem. Desygnatem klipca były figury -mieszczone na kartach 1, 5 i 9. Pozostałe karty były przykładami nieklipców.

W początkowej fazie eksperymentu osobom badanym pokazano kartę 1 „granatowy rrostokąt z czarnym kwadratem” i wyjaśniono, że wszystkie takie figury nazywają się Lipcami, że klipców jest więcej i że mają one pewne wspólne cechy. Zadanie osób ba-_ mych polegało na odkryciu cech klipca i bezbłędnym różnicowaniu klipców od nie-