CCF20081221053

czeństwa na klasy oświecone i nieoświeoone tworzy ana-logon owej organicznej lokalizacji świadomości. W ogólności więc zasady organizacji są identyczne. Zróżnicowanie embriologiczne na entodermę, dającą początek układom karmiącym, oraz ektodermę, z której powstają narządy ruchowe, ma swój odpowiednik socjalny: historycznie wykształtowany podział na rządzących i rządzonych (ci ostatni to klasa dostarczająca pożywienia); i podobnie jak trzecia, naczyniowa warstwa rozwija się następnie w ustroju żywym, tak społeczeństwo powołuje do życia trzeci stan pośredni, trudniący się wymianą i pośrednictwem w obrocie towarowym. Również dalsze specjalizacje tkanek dadzą się bez trudu odtworzyć na materiale historii społeczeństwa. Pewne pozostałości form zewnętrznych, nieadekwatne do wewnętrznego ustroju — np. pierścieniowe układy stawonogów — mają korelat w społeczeństwie w postaci anachronicznych podziałów administracyjnych. W obu typach organizmów spostrzegamy też niejako konkurencję poszczególnych części: jak napływ krwi do jednego narządu powoduje ubytek w drugim, tak w obrocie kapitału obieg pieniądza przypomina ruch krwinek. Jak w tkance ektodermalnej, bardziej wrażliwej i bardziej zdolnej do kurczenia się, wytwarzają się tkanki wyspecjalizowane w kurczliwości i wrażliwości, tak w społeczeństwie bardziej zdolna i elastyczna warstwa rządząca specjalizuje się niejako, oddzielając władzę wykonawczą od ustawodawczej. Parlament, niczym mózg w ustroju, jest ośrodkiem równoważenia skłóconych dążeń poszczególnych tkanek.

Spekulacje tego rodzaju nazywał Spencer fizjologią transcendentalną (termin ten .nie ma, oczywiście, kaniowskiego sensu: chodzi o zasady fizjologii sformułowane tak, iż stosują się równie dobrze do wszystkich organicznych całości i wykraczają poza poszczególne dziedziny wiedzy). Ogólne związki, dotyczące na przykład stosunku między czynnościami narządu i jego wzrostem albo korelacji między zmianami funkcji i rozwojem, zachowują ważność powszechną. Ogólny schemat rozwoju organizmu od postaci zarodkowej (różnicująca segregacja narządów i agregacja wewnętrzna części wskutek tożsamości funkcji) poi 08

wtarza się w dziejach społeczeństw, l tu, i tam mamy procesy całkowania trzech rodzajów: łączenie się tkanek wykonujących funkcje podobne (np. zrośnięcie się Manchesteru z przedmieściami), monopolizacja funkcji w pewnej tkance przy zaniku tkanek pozostałych mających funkcje podobne (np. monopolizacja produkcji płótna w Yorkshire kosztem upadku tych dziedzin wytwórczości w Anglii Zachodniej), przestrzenne zbliżenie podobnych funkcjonalnie części (np. koncentracja pewnych zawodów w określonych dzielnicach Londynu). Przechodzenie do wyższych form skojarzone jest przy tym nie tylko ze wzrostem różnic między częściami, ale także z coraz większą niezależnością od zewnętrznego środowiska (usztywnienie kształtu organizmu i utrata elastyczności w formie, postępująca niezależność od środowiska pod względem składu chemicznego, wagi, temperatury, zdolność do ruchliwości samodzielnej).

Spencer sądził, że wykrycie tych analogii może przyczynić się do znacznego postępu wiedzy; strukturalne i dynamiczne podobieństwa sprawiają, że będzie można dzięki badaniom socjologicznym posunąć naprzód wiedzę o organizmach żywych — nie tylko odwrotnie. Również właściwe uogólnienia pozwalają wykrywać dedukcyjnie niektóre własności organizmów, tj. wywodzić je z innych, empirycznie poznanych praw; skoro np. warunkiem życia jest utlenianie się tkanek, to można wnioskować z góry, że organizmy o zbyt malej powierzchni w stosunku do masy muszą mieć osobny narząd oddechowy. Tak samo skoro wiemy, że zarodki muszą podlegać zróżnicowaniu, możemy przewidywać ich losy znając różnice w działaniu sił zewnętrznych na poszczególne składniki układu. Nie tłumaczy to wprawdzie wszystkiego: wszakże z kaczego jaja wykluwa się kaczę, choćby je kura wysiedziała, choćby więc rozwinęło się w identycznych warunkach co kurze jaja; istnieje tedy ponadto dziedziczność, ograniczająca wpływ zewnętrznych okoliczności; nie jesteśmy jednakże w stanie zrozumieć tego zjawiska. Obserwujemy natomiast dziedziczność również w życiu społecznym, mianowicie w samodzielnej bezwładności tradycji; tak na przykład kolonie założone przez różne na-

107