CCF20081226003

737

Zdolności

Inteligencja jako przedmiot zainteresowań psychologii zdolności

Głównym przedmiotem badań nad zdolnościami, tematem najbardziej ważkich sporów teoretycznych oraz odkryć metodologicznych, jest od początku XX wieku po dzień dzisiejszy problematyka inteligencji i zdolności intelektualnych. Różnice gatunkowe w tej dziedzinie stawiają człowieka na czele wszystkich istot żywych i są podstawą całej jego przewagi nad innymi gatunkami. Wewnątrzgatunkowe różnice indywidualne w zakresie inteligencji odgrywają istotną rolę w życiu jednostek ludzkich i społeczeństw. Ewolucja cywilizacji technicznej i kultury zmierza w kierunku coraz pełniejszego dyskontowania i rozwoju intelektualnych możliwości człowieka. Praca fizyczna, przerzucana na maszyny, ustępuje coraz bardziej miejsca wyższym formom pracy umysłowej. Przeciętny czas pobierania nauki w szkołach ulega wydłużeniu. Z trendów tych wynika zapotrzebowanie na pomiary zdolności intelektualnych oraz techniki powszechnego ich rozwijania w sposób bardziej efektywny, niż to miało miejsce w przeszłości. Te wymagania praktyczne stwarzają z kolei potrzebę rozwoju teorii zdolności intelektualnych.

Pojęcie inteligencji

Nie ma ogólnie przyjętej definicji inteligencji. Spośród mnogości istniejących definicji na wyróżnienie zasługują dwie.

Pierwsza z ruch, zaproponowana przez W. Sterna, reprezentuje szerokie i utylitarne rozumienie inteligencji: Inteligencja jest to zdolność przystosowywania się do nowych wymagań przez odpowiednie wykorzystanie środków myślenia. Zgodnie z tą definicją, inteligencja ujawnia się w nowych sytuacjach, jej istotę stanowi szeroko rozumiane myślenie, zaś funkcję życiową — specyficznie ludzki sposób przystosowania się do otoczenia.

Węższe określenie inteligencji podał C. Spearman, upatrując w niej zdolność ogólną do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków. Żywa aktualność tej ostatniej definicji wynika z aprobowania jej współcześnie przez R.B. Cattella (1971), który, powołując się na nowe badania, podtrzymuje zawarty w określeniu Spearmana pogląd, że istotą inteligencji jest spostrzeganie relacji.

Istotny krok w kierunku eliminacji nieporozumień wynikających z wieloznaczności słowa „inteligencja” stanowi wyróżnienie inteligencji A, B i C. Punktem wyjścia tego rozróżnienia jest spostrzeżenie, iż mówiąc o inteligencji jedni autorzy mają na myśli przede wszystkim pewien wrodzony potencjał (psychologowie radzieccy określają go mianem zadatków zdolności), inni zaś — aktualnie obserwowaną sprawność umysłową podmiotu. D.O. Hebb (patrz Buther, 1970) zaproponował, aby to pierwsze rozumienie, zbliżone do pojęcia genotypu, nazywać inteligencją A, drugie zaś — inteligencją B. Inteligencja B jest wytworem łącznego oddziaływania wyposażenia biologicznego jednostki i środowiska, uczenia się i jej całej życiowej aktywności. Przedmiotem względnie dostępnym naszej obserwacji jest jedynie inteligencja B. Aby jednak wyraźnie odgra-