CCF20090214060

znaczy dla niego stać się przedmiotem świadomości.” "

Równie krytycznie odnieść się trzeba do trzeciej tezy Schiitza. Jej źródło tkwi w przesądach filozofii karte-zjańskiej. Oczywiście i u Husserla widać wpływ karte-zjanizmu na ujęcie problemu zachowania. Husserl wiedział jednak, że nie można analizować tego problemu, nie poruszając zagadnienia ciała, bo wszelkie, bezpośrednie działanie opiera się na cielesnej czynności." Ale chociaż'dostrzegał szczególną naturę ciała jako das su-bjekrwe Objekt³*, chociaż widział jego dwuznaczność jako cząstki przyrody, a zarazem „organu woli” i środka ekspresji życia duchowego, ostatecznie przyjął, że świadomość ciała je konstytuuje i jako konstytuująca je poprzedza.³⁰ Ciało zostaje podporządkowane Ja — jest moim ciałem z łaski Ja, jak pisze Husserl,³¹ i czymś wobec tego Ja obcym (Ichfremde).³² Wydaje się jednak, że Husserl jest tu niekonsekwentny; nie wyciągnął ^{1 2} wniosków z własnych analiz, w których ciało ujawniało się jako das urspriiyigliche Meine,² poprzedzając wszelką świadomość. Rezygnacja z samoistnej sfery świadomości, ujęcie jej jako zawsze już ucieleśnionej, a taką tendencję można dostrzec u następców Husserla — Schelera, Plessnera i Merleau-Ponty’ego, umożliwia nowe spojrzenie na zachowanie człowieka jako sfery integrującej sens i fakt, intencje i cielesne czynności, wewnętrzność z zewnętrznością.*⁴ Niestety przyjęte przez Schiitza założenia zamykają przed nim tę drogę. Zachowanie pozostanie u niego Beirusstseinsgegenstan-dlichkeit. Przyjrzyjmy się dokładnie poszczególnym krokom jego wywodu.

Zgodnie z tym, co napisałem, Schiitz formułuje problem zachowania jako pytanie, czym pewien typ przeżyć różni się od innych. Kryterium tego odróżnienia znajduje analizując przykłady odczucia bólu i podniesienia ręki. Doznania bólu — stwierdza — nie nazwiemy jeszcze zachowaniem, podobnie nie jest zachowaniem uniesienie się i opuszczenie mojej ręki, jeśli podnosi ją i opuszcza ktoś inny. Jest nim natomiast postawa wobec bólu i wobec innych „zewnętrznych oddziaływań na moje ciało”, na przykład na podnoszenie mojej ręki przez kogoś innego — stawianie oporu, przyzwolenie itp. Stąd wniosek Schiitza. że zachowania nie są ..pasywnymi przeżyciami”, jak ból i inne doznania, ale pewnym odniesieniem się do nich, „zajęciem wobec nich stanowiska”.*³

Czy tak jest rzeczywiście? Od razu nasuwają się pierwsze wątpliwości. Niewątpliwie Schiitz ma rację, że zachowaniem nie jest coś, co mi się po prostu przydarza — to, że odczuwam ból lub że moja ręka unosi się do góry. Prawdą jest również, że przezwyciężanie bólu, stawianie oporu itp. są zachowaniami. Tyle tylko, że nieporozumieniem jest porównywać ze sobą te przy-

³³    E. Husserl, Zur Phanomenologie der Inter$ubjcktivitat, l. 2. Husserliana, t. 14, Den Haag 1973, s. 58.

³⁴    E. Waldcnfels. Die Vcrschronkung von lnv.cn und Aussen .itr.i Verhalten. w: Der Spielraum..., s. 55—79.

^A A. Schiitz, Der sinnhafte Aufbau..., s. 71.

123

1

³¹ Schiitz podtrzymywał swoje stanowisko także i w późniejszym okresie. W artykule On Muitiple Rcalilies pisał na przykład: „Meaniny (...| is not ąuality inhcrenl in certain expe-riences emerging within our stream oj consciousncss but the resiilt oj an interpretation oj a past experience looked at fron the present Now xvith rejlective attitude. As long as I live in my acts, clirected toward the objects oj these acis, the aets do not have any mcaning. They bccome meaningjul if I grasp them as well-circumscribed expehence oj the post and, thercjore, in retrospection. Only experiences which can be recv'lectcd beyond their actunlity and which can be ąuestion-ed about their constitution are, therejore, subjectively meaning-Jul” (Collected Papers, I, The Hague 1973, s. 210).

³³ „Das Handeln — pisał Husserl — ist fundiert im erjahren-den, letzlich in meinen leiblichcn Tun, too oder soioeit mein Hanćeln unmittelbar ist. Mittelbar ist Handeln auch in Form des Handelns durch Andere hindurch und durch mein Er-johren von ihrer Leiblichkeit". E. Husserl. Zur Phdnomenologie der Intersubjektinitdt, t. 3, Husserliana, t. 15, Den Haag 1973, s. 4*?8, przypis 1.

2

E. Husserl, Jdcen. III..., s. 124.

³⁰ B. Waldenfels, Der Spielraum des Verhaltens, Frankfurt .a.M. 1980. s. 17.

^3ł E. Husserl. Idee czystej Jenomenologii i Jenomenologicz~ nej filozojii, Księga II, przeł. D. Gicrulanka, Warszawa 1974, s. 301.

» Tamże. s. 347.