CCF20091012069

Prawo a mądrość 75

Kariera może być źródłem zadowolenia, samoakceptacji i akceptacji przez innych, toteż zaliczana jest, szczególnie w liberalnych ustrojach społecznych, do wysoko ocenianych wartości społecznych [...] dążenie do zrobienia kariery, z reguły wykraczające poza normy określonej profesji, może popadać w sprzeczność z normami etyki zawodowej.¹⁸

Sprzeczność taka może być oceniana zarówno dla potrzeb mądrości prawniczej, jak i kariery, w świetle nurtów myśli normatywnej, starającej się znajdować właściwe do sytuacji odpowiedzi na pytanie, jak żyć? Według: praw natury - zgodnie z naturą człowieka uzgodnioną z naturą społeczeństwa; uprawnień naturalnych - w granicach uprawnień; kantyzmu - w myśl treści obowiązków zawodowych; kontraktualizmu - tak jak stanowi umowa prawnika z pracodawcą albo zasady samoregulacji zawodowej; utylitaryzmu - należy określić maksymalną użyteczność dla wszystkich członków danej społeczności.¹⁹

Mądrość a moralność i religia

Biojurysprudencja opiera swoje poglądy dotyczące normowania życia na powiązaniach prawa - bioprawa z moralnością i religią. Z tego względu rozważania relacji mądrości z prawem nie mogą pominąć relacji mądrości z moralnością i religią. Pogłębieniem tych rozważań byłoby zaznaczenie różnicy między moralnością a etyką i religią a teologią. Tutaj jednak wystarczy zauważyć, że moralność, jako zbiór określonych nakazów i zakazów, ma charakter normatywny, etyka zaś jest dyscypliną wiedzy filozoficznej i naukowej, opisującą zdaniami te nakazy z wykorzystywaniem elementów wiedzy o mądrości. Analogicznie jest w odniesieniu do relacji religii z teologią, z tą jednak ważną różnicą, że religia opiera się zasadniczo na wierze racjonalizowanej przez teologię, natomiast moralność i etyka odwołują się wyłącznie do racjonalności. Etyka i teologia należą do sfery myśli, zaś moralność i religia do realnego życia i współżycia ludzi.

Normy moralne w swoich nakazach i zakazach nie opisują czegoś w zdaniach, co jest, lecz wskazują w dyrektywach, co powinno być. Nakazują i zakazują warunkowo, ale wiążą adresata bezwarunkowo, kategorycznie, bezwzględnie, wywołując tym samym wrażenie przymusu zachowania zgodnego z nakazem lub zakazem. W odróżnieniu od prawa w moralności nie odgrywają zbyt dużej roli sankcje - nagrody i kary. „Mądry człowiek nie szuka szczęścia, lecz dobra". Dla człowieka racjonalnego nakazy i zakazy są dość oczywiste, wynikają bowiem ze znajomości jego natury i natury społeczeństwa. Istnieją jednak wyjątki od owej oczywistości, związane ze zróżnicowa-

¹⁸    R. Tokarczyk, Prawa narodzin, życia i śmierci, wyd. VIII, Kraków 2006, s. 279.

¹⁹    Tamże, s. 280 i n.