CCF20091012059

Prawo a mądrość 65

miotu, realistycznie wybierającego cele dzięki znajomości rzeczywistości i samoświadomości własnych możliwości.

Źródła mądrości są niezliczone. Pretenduje do nich przede wszystkim wiedza utrwalana w tekstach filozoficznych, naukowych i religijnych. Mądrość wyrażają, bardziej lub mniej syntetycznie, księgi mądrościowe, spisywane od czasów najdawniejszych. Księgi tego rodzaju zawierają mądrości formułowane przez mędrców różnych kultur świata. Wszystkie wielkie religie mają swoje księgi, jak np. Biblia czy też Koran, wyrażające ich mądrości. Należy jednak pamiętać, że: „I mądrego rada czasem słaba, a nieraz dobrą radę da prostak lub baba".¹ Tej nieco trywialnej i trącącej antyfeminizmem mądrości przeciwstawia się mądrość Seneki, który powątpiewał w mądrość demokratyczną:

Postanowienia ludu w znacznej części unicestwiają, niszczą mądrych.

Natomiast chiński mędrzec Konfucjusz zauważył:

Trzy są sposoby zdobywania mądrości: pierwszy to refleksja - to najbardziej szlachetny, następnie naśladowanie - jest on najłatwiejszy, a trzeci to doświadczenie - najbardziej gorzki dla wszystkich.

Pogląd, że mądrości nie można przekazywać, ponieważ każdy człowiek musi ją zdobywać samodzielnym wysiłkiem, jest raczej odosobniony. Biblijny Tobiasz zachęcał: „Rady zawsze szukaj u mądrego". Mądry dzieli się chętnie swoją mądrością z innymi, ponieważ wie, że mu jej nie ubędzie. Podział ról między szukającym mądrości a przekazującym ją określa powiedzenie: „Jest domeną wiedzy mówić, a przywilejem mądrości słuchać". Jednocześnie sztuka mądrości mówiącego i słuchającego objawia się w tym, by wiedzieć, na co nie zwracać uwagi. Sztuka ta w odniesieniu do wszelkiej racjonalnej wiedzy polega na dostrzeganiu, że „mądrość jest tylko w prawdzie", która „przychodzi wraz z utratą złudzeń". Mądrość ma i zna swoje granice, toteż „i drzewo mądrości owocuje z przerwami". W licznych przeciwstawieniach mądrości głupocie powtarza się myśl, że: „Mądrość ma uczniów, głupota tylko odbiorców". Mądrość i głupota odgrywają dużą rolę we wszelkich formach karania, dlatego „więcej znaczy upomnienie dla mądrego, niż sto plag dla głupiego". Platon zwracał kokieteryjnie uwagę, że „cnota i mądrość zyskują na uroku, gdy ludzie ich szukają". Biblia zaś ostrzega, że „w wielkiej mądrości - wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy, przysparza i cierpień".

1

Jest to mądrość przypisywana Saadiemu z Szirazu. Ta i inne mądrości tutaj przytaczane pochodzą z książki: R. Tokarczyk, Przykazania etyki prawniczej. Księga myśli, norm i rycin, wyd. II, Kraków 2006.