CCF20091123012

rauszach są też części ewidencyjno-porządkowe, które chociaż są niezbędne i muszą się w nich znajdować należą - naszym zdaniem - do materiałów pomocniczych. Zawarte w nich polecenia są bowiem skierowane do ankieterów i tylko oni winni je wypełniać. Również i instrukcja, jeśli nawet w całości lub częściowo została wydrukowana w kwestionariuszu, jest przeznaczona tylko dla ankieterów i stanowi odrębny składnik narzędzia badawczego. Wśród materiałów pomocniczych wyróżniliśmy nastę

pujące cztery ich rodzaje! Wiednie, wprowadzenie/

iłużące aranżacji wywiadu /np. listy zapo-stanowiące pomoc dla respondenta w czasie

wywiadu /np. karty respondenta, rysunki/, ( kontrolujące pracę ankieterów i służące do zbierania dodatkowych informacji /np. różnego typu ankiety do ankietera, protokóły odmów, część kwestionariusza wywiadu zwana ewidencyjno-porządkową, testy psychologiczne sprawdzające m. in. inteligencję czy pamięć u respondentów lub u ankieterów/¹.

Wszystkie trzy, wymienione wyżej części składowe narzędzia badawczego, tworzą zwartą całość. Wszystkie są niezbędne do przeprowadzania wywiadów przez ankieterów w sposób rzetelny i właściwy, a tym samym do uzyskiwania wartościowych informacji,^Zrozumiałe jest, że nie w każdym badaniu poszczególne składniki narzędzia badawczego muszą być uwzględnione w jednakowy sposób i w tym samym zakresie. Zależy to od zapotrzebowania autora^)Można sobie np. wyobrazić badania bez takich materiałów pomocniczych, jak karty respondenta, ponieważ badacz *■<

uznał, iż są one niepotrzebne. Zawsze jednak musi być kwestionariusz,____

instrukcja dla ankieterów oraz, jeśli chodzi o materiały pomocnicze, wpro wadzenie do wywiadu i część ewidencyjno-porządkową. Czasami w jednym 'Badaniu socjolog posługuje się całym zestawem narzędzi badawczych; zaprojektował np. wywiad zbiorowy w gospodarstwie domowym, wywiady indywidualne z dorosłymi członkami tego gospodarstwa, badanie budżetu czasu /ankieta/ i badanie wydatków w ciągu miesiąca /ankieta/. I w takich przypadkach, poza jakimś ogólnym wspólnym wprowadzeniem do całości badań, każde z czterech narzędzi w tym zestawie powinno składać się z wyżej wymienionych części składowych.

Zdajemy sobie sprawę z dyskusyjności naszego rozumienia narzędzia badawczego, odmiennego niż to jest przyjęte ii wielu podręcznikach

-    instrukcji dla ankieterów w kwestionariuszu

-    jednolitej numeracji pytań kwestionariuszowych

-    jakichkolwiek tzw. reguł przejść /mimo, że były one konieczne/

-    kart respondenta /mimo, że byłyby one potrzebne/

-    wprowadzanienia do wywiadu

-    miejsca na podpis ankietera w kwestionariuszu

-    miejsca na wpisanie daty wywiadu w kwestionariuszu

-    miejsca na wpisanie godziny rozpoczęcia i zakończenia wywiadu w kwestionariuszu

-    ankiety do ankietera

metod i technik. Widzimy jednak celowość takiego właśnie ujęcia ze względu na zagadnienia przedstawione w części 2 rozdziału LW myśl przyjętych tn™ założeń, badania kwestionariuszowe to nie tylko poszczególne pytania zadawane respondentom, ale całokształt interakcjibadacza z badanym, która odbywa się za pośrednictwem ankietera i zachodzi zawsze w określonych warunkach społecznych. Aby więc uzyskać informacje ma

1

Sprawa rodzajów materiałów pomocniczych zostanie omówiona dokładnie na s. 156 i dalszych.

jące wartość naukową, nie można skupić się tylko na układaniu samych pytań, ale również trzeba myśleć o całym kwestionariuszu, o tym, w jakim kontekście te pytania występują, jak ankieterzy powinni je zadawać i zapisywać odpowiedzi, jak można ułatwić pracę respondentom, jak kontrolować ankieterów itd.

Z doświadczeń wynika, iż badacze przygotowując narzędzie, często nie biorą pod uwagę tych wszystkich Bpraw, Myślą oni przede wszystkim o samach pytaniach. Chcą bowiem zamieścić -ich w kwestionariuszu jak najwięcej, żeby zdobyć dużo interesujących danych. Zapomina się natomiast, uważa za drugorzędne lub mało istotne te wszystkie sprawy, które nazywa się formalno-technicznymi. Stwierdzenie to opieramy na wynikach przeprowadzonej w Łodzi analizy "poprawności formalno-technicznej" 50 narzędzi badawczych przygotowywanych do różnych polskich badań w latach 1970-1978 prowadzonych techniką wywiadu kwestionariuszowego. Częściowe rezultaty tej analizy podajemy w poniższym zestawieniu,

W 60 analizowanych narzędziach służących do przeprowadzania wywiadów kwestionariuszowych stwierdzona brak:

w 43 przypadkach - odrębnej instrukcji dla ankieterów w 16    "

w 23    "

w 39    "

w 40 w 34 w 42 w 44 w 48

w 47

Rezultaty tej analizy mogą być zresztą interpretowane w różny '»ób. Niektórzy badacze uważają, że np. instrukcji czy wprowadzenia