CCF20091223025

fragmenty lustra odzwierciedlającego bezwarunkową miłość. Aspekty kosmosu są imionami Boga, a imiona te to różne oblicza lub atrybuty, jakie nasz ludzki intelekt potrafi sobie wyobrazić z tego, co nieskończone. Wszelako Mistrz Eckhart przypomina nam, że „Bóg” istnieje tylko dlatego, że przywołujemy go swoimi projekcjami. Stwórca jest tylko kreacją stworzoną przez ograniczenia ludzkiego umysłu. Aby wejść na ścieżkę nieskończoności, musimy wyjść nawet poza „Boga” ku samej boskości, która jest początkiem wszystkiego, co leży poza „Bogiem” przywoływanym przez nas podczas poszukiwania boskiej sfery.

Wszechświat jako dzieło sztuki prowadzi nas do kwestii immanencji. Można by żartobliwie powiedzieć, że Bóg Newtona w chwili stwarzania nakręcił zegarek i zniknął ze sceny. Laplace uważał, że gdyby w momencie stwarzania świata stal obok Boga, mógłby przewidzieć cala przyszłość świata (na podstawie znajomości warunków początkowych - położenia i pędu - każdej cząsteczki). W takim Newtonowskim świecie wszystko jest zdeterminowane i jak się wydaje, nie ma miejsca dla Boga -chyba że wprowadzić swego rodzaju „Boga luk w wiedzy". W wieku XX wszakże nasz obraz materii uległ dramatycznej zmianie. Świat nie składa się już, jak zegar, z niezależnie istniejących elementów, które współdziałają ze sobą. W ostatnim okresie bardziej podstawowy wydaje się świat złożony z cząstek elementarnych, a także pojęcie podstawowych symetrii i naruszenia ich. Może świat kwantowy bardziej przypomina proces niż świat przedmiotów. Istotnie, kwantowe pojęcie świata zjawiskowego przypomina jego pojęcie z filozofii wedyjskiej jako czegoś nieustannie powoływanego do istnienia i znikającego na powrót w podłożu wszelkiego bytu.

W tym sensie Boża miłość jest stalą obecnością, akuszerką wszechświata, który stanowi ciągły proces narodzin i umierania z sekundy na sekundę. Wszechświat jest wyrazem miłości, ale miłość ta uznaje też ograniczenie, że w każdej chwili musi dawać wolność swojemu stworzeniu i pozwolić na pojawianie się nowości. Rozważmy coś tak banalnego, jak kamień, który ktoś podnosi z ziemi. Dla Tomasza z Akwinu kamień zawdzięcza swoje istnienie doktrynie partycypacji. Kamień partycypuje w istnieniu, a istnienie ma podłoże w boskości. W De consola-tione philosophiae pisat: „Istota kamienia tkwi w kamieniu i uchwytuje ją nasz duch, ale wcześniej istnieje w Duchu Bożym, który jest pełen miłości. Rzeczy rozwijają się dzięki wewnętrznej sile. Bóg może pomyśleć kamień, gdy staje się on samym sobą, ale może go też pozbawić energii”.

Pojęcie immanencji można znaleźć w sentencjach Jezusa z papirusów znalezionych w Oksyrynchos, a zapisanych w III wieku: „Podnieś kamień, a znajdziesz mnie tam, przerąb polano, a i tam jestem. Niechaj kto szuka, nie ustaje, aż znajdzie, a kiedy znajdzie, ogarnie go zdumienie. Zdumiony wejdzie do Królestwa, a gdy wejdzie do Królestwa, odpocznie”.

Juliana z Norwich, XIV-wieczna mistyczka, miała wiele objawień, wizji, którym towarzyszyły tak zwane przez nią „dotknięcia”, dostępne jej „rozumowi”. W jednym z nich Bóg pokazał jej „mały przedmiot wielkości orzecha” w jej dłoni. Juliana spytała: „«Cóż to może być?»”, a w odpowiedzi usłyszała: „«To wszystko, co jest stworzone. [...] On trwa i trwać będzie, ponieważ Bóg go kocha». Tak więc wszystko zawdzięcza swoje istnienie miłości Boga” (przeł. W. Szymańska).

W XX wieku jezuita i paleontolog Pierre Teilhard de Char-din pisze w podobnym duchu: „w żadnej rzeczy stworzonej nie można oglądać jej natury ani działania bez znajdowania tej samej realności w najgłębszym bycie tej rzeczy - jak słońca w odłamkach rozbitego lustra - jedności pod jej wielością, nieosiągalności pod jej bliskością, duchowości pod jej material-nością”.

Myślicielom wczesnego średniowiecza, jak się zdaje, nie byłaby obca wizja kosmosu jako dzieła sztuki. Ta żywa materia była też przechowalnią ducha. Świat przyrodniczy wraz z całą materią był święty, a jego piękno było wyrazem integralnie w nim zawartej dobroci. Zdaniem Opata Sugera nadnaturalną wspaniałość można odnaleźć w drogich kamieniach, witrażach i cen-

277