CCF20100225007

82 Elżbieta Uiskowska

Materiałem, na którym opieram swoje rozważania, sa deklaracje, oświadczenia i uchwały partii oraz innych ugrupowań politycznych¹ zamieszczone w Internecie². Sytuacja komunikacyjna jest tu następująca: nadawca formu łuje pisemny monolog, nie ma bezpośredniego kontaktu z odbiorca, nie może wprowadzać korekty swoich zachowań językowych, aby dostosować dzia łania perswazyjne do reakcji odbiorcy. Może sobie tylko tego odbiorcę wy obrazić. Na podstawie analizowanych wypowiedzi zakładam, że tekst jest kierowany do odbiorcy niezadowolonego z aktualnej rzeczywistości społeczno-politycznej i mającego nadzieję na to, że ta rzeczywistość się zmieni.

Zasadniczym tematem badanych tekstów jest ocena rzeczywistości: najpierw aktualnej, a potem możliwej. Ocena rzeczywistości aktualnej jest -w świetle zdecydowanej większości badanych tekstów - negatywna. Ta część wypowiedzi służy umocnieniu wyobrażonego odbiorcy w jego przekonaniu na ten temat. Ocena rzeczywistości możliwej jest jednoznacznie pozytywna. Model perswazji można by sformułować następująco:

Jak widzisz, jest źle. Chciałbyś, tak jak ja, żeby było lepiej. Wiem, jak to zrobić i chcę to zrobić. Zrobię to, jeśli uzyskam twoje poparcie.

Model ten jest obecny w tekstach ugrupowań będących w opozycji:

(1)    My klęskami tego rządu z tym rządem dzielić się nie zamierzamy, natomiast gotowi jesteśmy uczestniczyć w poważnej debacie o naprawie budżetu i finansów publicznych (D).

Ale podobnie jest w tekstach partii, które maja swój udział w zarządzaniu państwem:

(2)    Sejm powinien ocenić stan polskiej gospodarki i perspektywy uzdrowienia finansów publicznych (W) [implikatura: skoro finanse należy uzdrowić, to są one chore].

(3)    Niezbędne jest uzyskanie satysfakcji społecznej z wprowadzanych zmian i poprawy sytuacji materialnej pracowników służby zdrowia (A) [implikatura: skoro sytuację materialną pracowników trzeba poprawić, to jest ona zla].

Nie wydaje się jednak, aby wypowiedzi podobne do przykładów (2) i (3) były przejawem samokrytyki. Nadawca w świetle badanych tekstów nigdy mc ponosi odpowiedzialności za dostrzeżone zlo. Odpowiedzialny jest ktoś luny. Zilustrujmy to przykładem:

(4)    II Zgromadzenie Krajowe Ruchu Społecznego AWS postanawia: zwrócić się do II/lidu⁷ i Parlamentu RP o podjęcie skutecznych kroków prowadzących do wyegzekwowania od władz Telewizji Polskiej SA takich działań, które zapewnią realizację funkcji hilturotwórczej, edukacyjnej i integracyjnej przez publiczną telewizję regionalną [...] (A) |implikatura: skoro zabiegamy o wyegzekwowanie działań od władz Telewizji, to w ladze Telewizji nie podejmują tych działań, czyli czynią źle].

Dobre natomiast jest to, co nadawca zamierza zrobić w przyszłości:

(5)    Sojusz Lewicy Demokratycznej wcielać będzie w życie powyższe cele i wartości miii/, zadania programowe wyrażone w Deklaracji Ideowej SLD, kierując się zasadami Ultrcjowymi określonymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (D).

(6)    Dążymy do Polski solidarnych pokoleń: kraju szansy dla młodych, bezpieczeń-llwa dla starszych, kraju zapewniającego pomoc wszystkim potrzebującym, bezrobotnym, chorym i niepełnosprawnym (A).

Nacechowane emocjonalnie (wartościujące) wypowiedzi można rozpa-liywać m.in. z punktu widzenia odnoszenia się tychże wypowiedzi do uczestników aktu komunikacji. Najpierw może być odwoływanie się do wartości odbiorcy, jego godności, zasług. W analizowanych tekstach są takie odwołania. Oto przykład:

(7)    Oddajemy szacunek wszystkim, którzy w trudnych a nierzadko tragicznych czasach PRL, uczciwą i rzetelną pracą służyli krajowi i innym ludziom. Odnosimy się / uznaniem i wdzięcznością do wszystkich tych, którzy potrafili przeciwstawiać się nie-godziwościom pojaltańskiego systemu i przyczynili się do dzisiejszego demokratycznego porządku wolnej Polski (D).

(8)    Zgromadzenie wyraża uznanie i podziękowanie wszystkim pracownikom opieki zdrowotnej, którzy uczestniczą we wprowadzaniu tych trudnych reform (A).

Tego typu wypowiedzi stanowią zewnętrzne warunki perswazji, są przygotowaniem do niej.

Znacznie częściej - niż do wartości osobistych odbiorcy - nadawcy odwołują się do ich potrzeb i korzyści:

(9)    Trzecia część naszych współobywateli żyje w biedzie (D).

⁷ Rządem w czasie zbierania materiału kierowała AWS.

1

   Skróty umieszczone przy przykładach oznaczają: A - AWS, D - SLD-UP, K -PSL, L - Liga Republikańska, O - Ruch Odbudowy Polski, P - Platforma Obywatelska, S - Prawo i Sprawiedliwość, W - Unia Wolności. Uwzględniłam te ugrupowania, których portale znalazłam w Internecie.

2

   Wypowiedzi były zbierane w sierpniu 2001 roku.