IMG 1305203934

czątku wzbudził kontrowersje, które związane były przede wszystkim z krytyką źródła, na którym opierał się Darnton, z możliwościami odczytania zjawisk kulturowych jako tekstu oraz z zastosowaną przez autora koncepcją symbolu. Dyskusja, w której uczestniczyli Roger Chartier (historyk z kręgu Annales), James Femandez (antropolog) i Dominiek LaCapra (historyk idei), a także Pierre Bourdieu (socjolog) i Giovanni Levi (historyk), przez kilka lat toczyła się na łamach „The Journal of Modern History”²⁸. Zacznijmy od źródła i jego treści.

Historię o masakrze kotów opisał w swych Anecdo-tes typographiąues Nicolas Contant, który terminował w drukarni przy ulicy Saint-Severin w Paryżu w latach trzydziestych XVIII wieku²⁹. Opowieść została spisana mniej więcej dwadzieścia lat po tym fakcie i stanowi fragment ąuasi-fikcyjnej autobiografii Contanta. Wiadomo, że nie oddaje ona dokładnie

²⁸    Debata zaczęła się polemicznym artykułem Rogera Chartiera Text, Symbols, and Frenchness, na który odpowiedział Darnton w The Symbolic Element in History. „The Journal of Modern History”, vol. 58, nr 1, March 1986. Wkrótce do dyskusji włączył się James Femandez (.Historian Tell Tales: Of Cartesian Cats and Gallic Cock-figlits) i Dominiek LaCapra (Chartier, Darnton, and the Great Symbol Massacre). Oba artykuły zostały opublikowane w: „The Journal of Modem History”, vol. 60, nr 1, March 1988. Zob. także wymianę poglądów pomiędzy Bourdieu, Chartierem i Darntonem w Dialogue a propos de Thisioire culturelle. „Actes de la recherche en Sciences so-ciales", vol. 59, September 1985, oraz Philip Benedict, Giovanni Levi, Robert Darnton e il massacro dei gatti. „Quademi Storici", vol. 58, April 1985.

²⁹    Tekst Contanta został opublikowany i opatrzony wstępem przez Gilesa Barbera jako: Nicolas Contant, Anecdotes typographiąues ou Ton uoit la description des coutumes, moeurs et usages singuliers des compagnons imprimeurs. Oxford Bibliographical Sodety Publica-tions, vol. 20. Oxford 1980 (manuskrypt pochodzi z 1762 roku).

wydarzeń, które zaszły w drukarni, ale Darnton podkreśla, że nie powinniśmy zniechęcać się „fikcyjno-ścią” tekstu, lecz użyć tej fabrykacji do rozwinięcia etnologicznego explication de texte. Interpretacja owego dokumentu sprawiała wiele trudności. Autobiografia Contanta bowiem zawiera dwa róże rodzaje narracji: misere (lament burleskowy), mówiący o ciężkim życiu pracowników, i rodzaj technicznego podręcznika dla czeladników. Ponieważ autor podporządkował narrację właśnie tym dwóm gatunkom, nie możemy mu zbytnio wierzyć. Contant nadaje sens opowiadanej historii zgodnie ze swoim jej rozumieniem. Mając tego świadomość, czytamy jego tekst nie po to, by dowiedzieć się „kto”, „gdzie”, „kiedy” i „dlaczego”, ale by odkryć, jakie znaczenie miało to wydarzenie dla ludzi, którzy brali w nim udział. W związku z tym Darnton analizuje inne „źródła” współczesne „wielkiej masakrze”, między innymi przysłowia i folklor. Tutaj wkracza na teren antropologii.

\W opowiadaniu nie występuje nazwisko Contanta, jego rolę przejmuje postać o imieniu Jeróme. Contant opisuje ciężkie życie ucznia drukarskiego: brud, głód, zimno, bieganie na posyłki, obelgi ze strony mistrza i czeladników. Szczególnie jednak narzeka na śmierdzące ochłapy, którymi żywiono ludzi, podczas gdy co smakowitsze resztki zostawiane były kotom — ulubieńcom żony mistrza. Z drugiej strony uczniowie skarżyli się na bezpańskie koty, które miaucząc na dachu, w miejscu, gdzie mieli izbę, nie dawały im spać. Pewnego razu Jeróme i Leveille zaczaili się w nocy przy oknie mistrza i zaczęli miauczeć. Mistrz i jego żona nie mogli zasnąć i następnego dnia nakazali uczniom pozbyć się kotów, zabraniając jednak skrzywdzić ulubionego „szaraka” mistrzyni. Uczniowie jednak przede

191