CCF20100512019

wiązani „ten punkt delikatny wyjaśnić, ażeby się nie zdawało, iż Towarzystwo, raz wystąpiwszy z zasadami ortografii, które nie były przyjęte od publiczności, i których się samo nie trzyma, zamierza wystąpić z innemi, których przyjęcie tćm samóm bardzoby mogło się stać wątpliwem” (tamże, s. VII).

Towarzystwo uznało porę za stosowną do wznowienia prac ortograficznych.

Dotąd bowiem ważniejsza część niezgodności wyjaśnioną, chociaż w skutku jeszcze nie usuniętą została. Nadto powszechniejsza czynność w literaturze, liczniej wychodzące pisma, wydawania dawnych dzieł ważnych, wskazały nieodzowną potrzebę zbliżenia ortografii do pewnych zasad i jednostajności [73, Rozprawy, s. XI].

Owocem prac tej drugiej Deputacji były wspominane Rozprawy i wniosła o ortografii polskiej (73), wydane w Warszawie w r. 1830. W książce tej znalazły się aż trzy rozprawy mówiące o samogłoskach pochylonych: W. Szwejkowskiego (s. 11-45) i J. Mrozióskiego (s. 46--106) Znamiona samogłosek oraz K. Brodzińskiego (s. 334-431) O łagodzeniu jeżyka. Protesty przeciw kreskowaniu samogłosek dotyczyły przede wszystkim litery a. U ówczesnych autorów panowało dość ogólne przekonanie, że kreskowanie litery a nie ma już podstaw w wymowie. Mroziński dał temu wyraz, pisząc w swej rozprawie, że w połowie XVIII w. zniknęło zupełnie z pisma polskiego a kreskowane (s. 48). Brodziński też stwierdził „stały opór narodu przeciw a ściśnionemu” (s. 378). Opinię tę potwierdził wniosek Deputacji orzekający, że „zwyczaj powszechny oddawna już odrzucił znamionowanie samogłoski a, do rozróżnienia w wymowie prawie niepodobne, dla wdzięku języka niekorzystne” (s. 543). Natomiast znak e Mroziński uznał jeszcze za celowy, mimo że — jak pisał o nim na s. 99-100 — „niknie w naszej mowie”. Deputacja (na

546-548) określiła zakres jego stosowania.

Zbiór rozpraw o ortografii zamknęła Deputacja „Zdaniem sprawy”, czyli przedstawieniem (na s. 539-563) końcowych wniosków, streszczających się w następujących przepisach:

1)    usunięcie d;

2)    wprowadzenie j: jabłoń, mój, wyjazd-,

3)    w wyrazach cudzoziemskich utrzymanie pisowni -ya, -ia: Mary a, Julia-,

J

Deputacji me

4)    utrzymanie prawidła Kopczyńskiego: -ym, -im — -em, 1. mn. -emi-,

5)    -łszy,

6)    bezokoliczniki: być, piec, módz.

Zawarto w Rozprawach wyniki prac

miały charakteru obowiązujących uchwał, lecz jedynie skromną postać „wniosków o ortografii”, które miały być podane do publicznej dyskusji, po czym dopiero miano uchwalić ostatecznie zasady pisowni polskiej. Jednakże wypadki listopadowe r. 1830 pracę przerwały (por. 54, Szober s. 20).

Pochylonych samogłosek a i e koniec był taki, że Deputacja warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk zaleciła zaniechanie stosowania litery a, literę zaś e skasowała w r. 1891 uchwała Akademii Umiejętności (74, s. 16).

Z istnieniem w języku polskim opozycji samogłosek a || a wiązała się opozycja końcówek -ą || -ą w bierniku 1. poj. rzeczowników żeńskich miękkotematowych. W w. XVI-XVII stan był taki:

jeśli mianownik kończył się na -a jasne — w bierniku była końcówka -ą: dziewicą, synowicą, owcą, nadzieją, szyją, Tcroplą, Icoszulę, Kasią;

45