CCF20100823006

XVI NIETYPOWA BIOGRAFIA SAMORODNEGO TWÓRCY

W jesienną noc, pisarz pada. ..ofiarą. katastrofy kolejowej we Wiochach pod Warszawą. Blisko roczna rekonwalescencja^, a następnie wysokie odszkodowanie, ostatecznie zmieniają jego życie: staje się człowiekiem niezależnym finansowo, nie musi odtąd zabiegać o najdrobniejsze nawet wierszówki. W r. 1902 poślubia w Krakowie Aurelię z Szacnajdrów Szabłowską, po czym znowu wyjeżdża do Francji i Włoch. Wyprawy te będą się odtąd powtarzać niemal corocznie — aż do wybuchu I wojny światowej. Miesiące spędzane w kraju dzieli Reymont między Warszawę i Zakopane.

W latach 1902-—1908 pracuje przede wszystkim nad Chłopami. Równocześnie przygotowuje jednak kolejne tomiki nowel i opowiadań: Przed świtem (1902), Z pamiętnika (1903), Burza (1908), Na krawędzi (1907), pisze także powieść pt. Wampir (pierwodruk w «Kurierze Warszawskim» 1904, osobno = 1911). W r. 1909, w związku z nasileniem fali prześladowań unitów na Podlasiu, wyprawia się na Chełmszczyznę i przygotowuje dla «Tygodnika Ilustrowancgo» zbiór „wrażeń i notatek” pt. Z ziemi chełmskiej (osobne wyd. 1910), za który władze carskie wytaczają mu proces.

Ogromny sukces czytelniczy Chłopów w niczym nie osłabia rytmu pracy pisarza. W r. 1910 wydaje wysoko ceniony przez niektórych krytyków szkic powieściowy pt. Marzyciel, wkrótce potem zasiada do pracy nad wielką powieścią historyczną o czasach insurekcji kościuszkowskiej, która otrzymuje ostatecznie formę trylogii pt. Rok 1794 (Ostatni sejm Rzeczypospolitej, Nil despcrandum, Insurekcja). Rzecz tę Reymont drukował w latach 1911—1915 na łamach «Tygodnika Ilustrowanego), w postaci książkowej w latach 1913—1918.

Lata I wojny światowej spędził pisarz w Warszawie, biorąc żywy udział w działalności komitetów obywatelskich, a także prezesując Komitetowi Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy. Równocześnie przygotowuje tom nowel Za frontem (wyd. 1919). W latach 1919—1920 dwukrotnie wyprawia się do Stanów Zjednoczonych — jako delegat Ministerstwa Spraw Zagranicznych — starając się zdobyć poparcie tamtejszej Polonii dla pożyczki narodowej. W r. 1920 kupuje majątek ziemski Kołaczkowo koło Wrześni, w ten sposób pragnąc ostatecznie ustabilizować swoje życie. Odtąd lata spędza na wsi, zimy natomiast niezmiennie w Warszawie. Spokój, jaki lata dwudzieste wnoszą do jego biografii, szybko niestety zostaje zburzony. Pisarz zapada coraz bardziej na zdrowiu. W r. 1924 lekarze zalecają mu kurację w Nicei. Tam dociera do niego wiadomość o przyznaniu mu nagrody Nobla. Wiadomość ta w niczym jednak nie może pomóc jego zdrowiu. W połowie 1925 r. Reymont wraca do kraju. Odbywa jeszcze tryumfalną wyprawę do Wierzchosławic, na spotkanie z setkami tysięcy chłopów polskich. Rychło jednak okazuje się, że nie ma dla niego ratunku: umiera w dniu 5 grudnia 1925 r., w wieku 58 lat.

Wiadomość o zgonie Reymonta lotem błyskawicy obiegła cały świat. Na cmentarz Powązkowski odprowadziła go prawie cała Warszawa. Nekrologi i okolicznościowe wspomnienia ukazały się we wszystkich bodaj periodykach i gazetach polskich, w dziesiątkach i setkach pism zagranicznych. Polska i świat żegnały w grudniowe dni 1925 r. jednego z najwybitniejszych pisarzy słowiańskich XX w. Przede wszystkim jednak żegnały — autora Chłopów'.

III. GENEZA „CHŁOPÓW”

Niełatwo jest wskazać przyczyny, które doprowadziły do powstania Chłopów. Niełatwo przede wszystkim dlatego, że wkraczamy w tym wypadku w krąg konstatacji o charakterze hipo-

¹ W literaturze przedmiotu istnieje do dziś właściwie jedna tylko możliwie pełna biografia Reymonta, pióra B. Kocówny: Reymont. Opowieść biograficzna, Warszawa 1971.

2 — MN 1/279 (W. S. Reymont: Chłopi, t. 1)