DSCN1239

ARl'HM>LOtiJA XVI IV65

ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA Pół NOC OD DUNAJl

dalekiego na pozostałym obszarze „wolnej Germanii” Ł Strefę pierwszą ma charakteryzować masowe występowanie rzymskiej ceramiki, a zwłaszcza naczyń hrra siglliata, jak równie/ zapinek i innych drobnych przedmiotów, strefę druga zaś głównie znaleziska naczyń metalowych i szklanych.

Kulturowym podziałem Germanii zajął się bliżej E. Simek poświęcając temu zagadnieniu większą część tomu IV swego kapitalnego dzieła ®. Jego zdaniem „wolna Germania” dzieliła się na dwa wielkie obszary kulturowe. Rzymska potęga militarna, dyplomacja, pieniądze kupcy wytworzyli wzdłuż granicy na Dunaju i Renie szeroką strefę bezpośrednich wpływów, gdzie właściwości kultury ludności miejscowej zanikły prawie zupełnie ulegając wpływom kultury prowincjo-nalno-rzymskiej Strefa ta miała obejmować siedziby Kwadów, Markomanów, Varistów i Hermun-durów (w Bawarii), które Simek umieszcza bezpośrednio nad Dunajem ^>(l. Strefa druga to wewnętrzna część Germanii w dorzeczach Łaby i Odry (łącznie z obszarem Czech i Moraw); zachowała ona własne oblicze kulturowe, chociaż i tam zaznaczył się wpływ kultury rzymskiej i prowincjonalno-rzymskiej¹ *.

W dotychczasowych opracowaniach zajmowano się w zasadzie poszczególnymi aspektami stref okrcśla-jących intensywność oddziaływań rzymskich na naszym obszarze, przy czym szerokość tych stref definiowana jest rozmaicie przez różnych badaczy. W tej sytuacji powstaje potrzeba zebrania i zanalizowania wszystkich podstawowych czynników, które w jakimś stopniu rzutują na kształtowanie się regionów o różnym nasileniu przejawów oddziaływań rzymskich. Będą to czynniki geograficzno-osadnicze, gospodarcze, kulturowe i polityczne.

I. Czynniki (;foc;raficzno-osadniczf. Wśród czynników geograficznych na pierwszym miejscu należy postawić kwestię odległości, która w ówczesnych warunkach komunikacyjnych i transportowych odgrywała poważną rolę. W zasadzie im bliżej granic imperium znajdował się jakiś region, tym silniej musiał odczuwać idące stamtąd oddziaływania. Obszary najbliższe w promieniu kilkudziesięciu kilometrów od Dunaju były najbardziej wystawione na penetrację rzymską. Z mniejszym już nasileniem mogła ona docierać do obszarów dalej położonych.

Pamiętając o tych dość oczywistych prawdach.

trzeba jednak mieć na uwadze, że same odległości tue przesądzały jeszcze w sposób mechaniczny o intensywności wpływów rzymskich. Warunkiem niezbędnym dla ich przenikania była bowiem dostępność terenów północnych i gęstość ich zaludnienia I ak na przykład bardzo bliskie, lecz trudno dostępne i prawie nic/amics/kanc obszary S/umaw czy Wyżyny Czesko- M orawskiej wykazują bez porównania mniej oznak wypływów rzymskich aniżeli dalej położone, lecz łatwiej dostępne i stosunkowo gęsto zaludnione ziemie w dorzeczach górnej Łaby, Odry i Wisły.

Także ukształtowanie terenu miało istotne znaczenie dla intensywności oddziaływań idących /nad Dunaju. Sąsiadujące z tą rzeką otwarte przestrzenie południowo-zachodniej Słowacji, północnej części Dolnej Austrii i południowych Moraw n e posiadały naturalnych przeszkód, które mogłyby hamować ekspansję rzymską. Nie jest leż rzeczą przypadku, źc właśnie na tych obszarach jest ona najbardziej uchwytna w masowo spotykanych importach, a także budowlach rzymskich.

Znacznie trudniej była dostępna Kotlina Czeska, otoczona zewsząd na kształt gigantycznej fortecy pasmami górskimi, które w owych czasach pokrywał pierwotny las. Tylko nieliczne przejścia wzdłuż dolin rzecznych i przełęczy umożliwiały komunikację¹-’. Ta naturalna izolacja dorzecza górnej ł aby i Wełtawy była jedną z głównych pr/yc/yn. że pomimo bliskiej odległości od Dunaju wpływy rzymskie, z wyjątkiem niektórych okresów, jak np. pierwszej połowy I w., przejawiły się tam na ogół słabiej aniżeli w zlewiskach Morawy, Wagu czy Hronu.

Jeszcze większą trudność dla kontaktów z południem stanowiły dwa równoleżnikowe pasma gór sudeckich i karpackich. 7 punktu widzenia Rzymian tworzyły one zapewne wyraźną granicę pomiędzy bliższymi a dalszymi „barbarzyńcami”. Jednakże rozdzielająca obydwa masywy górskie Brama Morawska oraz szereg dogodnych przełęczy łagodziły tę naturalną przeszkodę.

Dla przenikania wpływów rzymskich nic mniej ważny od ukształtowania terenu był czynnik osadniczy. Kupcy czy inni wysłannicy rzymscy dla zadzierzgnięcia kontaktów gospodarczych lub politycznych musieli się kierować ku odpowiednim skupiskom ludzkim. Na mapach archeologicznych dla obszarów stosunkowo dobrze zbadanych odpowiadają one

I Ht J. I ggers, Per rifmitche Import Im freitn Germanien, Hamburg 1931, i. 67.

i E. Simek, VeOti Germanie Klaudia Ptolemaia, t. IV, Brno 1933. 1 38 -367.

| E. Simek, jw„ 1 3S.

¹⁰ « Simek, jw„ I H, Brno 1935, mapy I ilf; t. IV s. 42.

¹¹ E. Simek, jw., t. IV, a. 38.

u H. R ich ty, Prdhhrortrcke und fnihgatchichtliche t er-hindungen iwfschtti dem sOdilchtH BUhnttn und der Ponau, Mitteilungen der Anthropologinchen Cłe^cllschafi in Wien, XXIX 1899, *. 83 ~9t.