DSCN1249

ARCHEOLOGIA XVI 1965

ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJ U

nek pisanych ograniczały się do zawierania doraźnych sojuszy przeciwko „państwom” klientelnym strefy naddunajskiej wówczas, gdy te ostatnie pragnęły zrzucić jarzmo klientelnej zależności. Według relacji Diona Kasjusza ⁹² Domicjan sprzymierzył się w r. 92 przeciw Markomanom i Kwadom z Lugiami, którym przysłał nawet pomoc w sile stu jeźdźców. Podczas wojen markomańskich w r. 172 Marek Aureliusz zawarł układ z Koty na mi i posłał im oficera rzymskiego, który miał organizować ich siły przeciwko Markomanom ⁹². Właśnie w stosunku do Lugiów, Koty-nów, a także innych sąsiadujących z nimi ludów, które poddały się przejściowo zwierzchnictwu rzymskiemu w r. 172 ⁹⁴, można powiedzieć, że zależnie od sytuacji były sprzymierzeńcami lub wrogami bądź Rzymian, bądź też ich klientów ^9S.

Z tymi ludami, które nie graniczyły z imperium, sąsiadowały od północy plemiona zamieszkujące pozostałe obszary Polski południowej i częściowo środkowej w dorzeczu górnej Warty. Można przypuszczać, że i do nich docierały czasem rzymskie wpływy polityczne za pośrednictwem południowych sąsiadów, okazjonalnych sprzymierzeńców Rzymu. Nie wyklucza to jednak możliwości, że w niektórych wypadkach władcy imperium szukali doraźnych sojuszników także wśród ludów mieszkających na północ od Karpat i Sudetów. Dążeniem do pozyskania naczelników tamtejszych plemion tłumaczą niektórzy pochodzenie złotych medalionów rzymskich z IV w.⁹⁶ Jeśli chodzi o ludy zamieszkujące dolne dorzecza Odry i Wisły oraz pobrzeże Bałtyku, to brak obecnie podstaw do przypuszczeń, aby mogły tam docierać jakieś rzymskie wpływy polityczne ⁹⁷.

Reasumując powyższe rozważania można ogólnie wydzielić cztery strefy różniące się nasileniem rzymskich oddziaływań politycznych. Pierwsza z nich obej-

i dwie w Słowacji (Stupava ⁸⁴ i Milanovce «). Liczne znaleziska inskrypcji i cegieł rzymskich w zadunajskiej części Austrii, Czechosłowacji i Węgier^8t>, a także wzmianki pisane dla IV w. ⁸⁷ pozwalają przypuszczać, że obiektów takich było znacznie więcej.

Wbrew zastrzeżeniom niektórych badaczy ⁸⁸, którzy uważają wczesne stacje zadunajskie raczej za dzieło i siedziby klientelnych władców lub pomieszczenia okupacyjnej armii rzymskiej z okresu wojen markomańskich, więcej argumentów przemawia za tym, że zbudowali je Rzymianie w pierwszej połowie II w.⁸⁹ Funkcja omawianych budowli prawdopodobnie nie była jednolita, lecz zmieniała się zależnie od okoliczności i potrzeb. Służyły one zapewne przede wszystkim jako stacje etapowe, ułatwiające komunikację i transport na głównych szlakach. Nie jest wykluczone, że obok nich odbywały się targi. Niektóre stacje, jak np. stupawska, mogły też pełnić rolę posterunków granicznych i celnych. Wyżynne położenie szeregu stacji (Oberleiserberg, Musov, Stupava) pozwala przypuszczać, że posiadały one urządzenia sygnalizacyjne. Mogły też spełniać niektóre funkcje militarne. W każdym razie budowa tych obiektów była przejawem posunięć, zmierzających do umocnienia wpływów rzymskich w „państwach” klientelnych, które stanowiły przedmurze norycko-pannońskiego limesu.

Na północ od tej naddunajskiej strefy stałych, chociaż nieraz buntujących się klientów Rzymu znajdowały się siedziby innych ludów, które tylko okresowo wchodziły w orbitę politycznych interesów południowego mocarstwa. Byli to m.in. Lugiowie w dorzeczu górnej Odry i być może Wisły ⁹⁰ oraz Koty-nowie lokalizowani przeważnie nad górnym Hronem i Ipolą⁹¹. Wpływy polityczne Rzymian wśród tych ludów były słabsze i — jak można wnosić ze wzmia

⁸⁴ V. Ondrouch, Rtmska stanica v Stupave a rimske stavebne stopy v Pajittine, Historica Slovaca I—II 1940/1941, s. 44—99; tenże, Rimske stanice v Stupaee a v Pajittine, Historica Slovaca III—IV 1945/1946, s. 1—58.

*3 T. Kolnfk, Ausgrabtmgen auf der romischen Station in Miłanoece in den Jahren 1956—1957, [w:J Limes Romanus Konferenz Nitra, Bratislava 1959, s. 27—48.

M Zestawienia: G. Pascher, jw. (obiekty zadunajskie wg mapy); F. Kflźek, Das Problem..., s. 53 nn. i mapa; A. Mócsy, Pannonia, s. 640—643.

*7 Ammianus Marcellinus, XXIX 6, 2 pisał o wznoszeniu praesidiaria castra w kraju Kwad6w przez Walentyniana I.

•* E. Swoboda, Der pannonlsche Limes utul sein Vorland, Camuntum Jahrbuch III 1959 (1961), s. 17—30; por. rec. J. Wielowiejskiego w Archeologii XIV 1964.

•* F. Kflźek, Das Problem..., s. 55; A. Mócsy, Pannonia, s. 644.

«o K. Tymieniecki, Ziemie polskie **’ staroiytnoici, Poznań 1951, s. 637- 640 i mapa 18; H. Łowmiański, Początki Polski, 1.1, Warszawa 1963, s. 191—195, tam dawniejsza literatura.

⁹¹ Zestawienie poglądów i literatury zob. T. Zawadzki, Kotynowie, [w:] Słownik staroiytnoici słowiańskich, t. II

« Dio Cass., 67. 5, 2.

»3 Dio Cass., 71, 12, 3.

⁹⁴    Dio Cass., 71, 11, 2—4.

95    Por. K. Majewski, klienci Rzymu..., s. 57 przypis 5a.

96    M. tO EpaflMeBCKMft, Apxeojtoziutii ceiduenun yta-cmi cxiduitx Cnoeism y noAimutnux nodiax puMCKOi icmopii HI—IV. ćmili.6., ApxcoJiorist, VIII 1953, s. 45—55. M. Gumowski, Moneta rzymska w Polsce, s. 105; tenże. Medaliony rzymskie na ziemiach polskich. Meander XV 1960, z. 11 — 12, s. 586 -603; K. Majewski, Uwagi do medalionu Jo-vianusa..., s. 175—179.

⁹⁷    Medalion z Młoteczna pow. Braniewo jako jedyne dotąd i to luźne znalezisko z. tego obszaru nie może być poważnie brany pod uwagę wbrew opinii M. Gumowskiego, jw.

21