DSCN1245

ARCHEOLOGIA XVI 1965

ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJU

Na ziemiach polskich zapinki tych typów występują przeważnie na szlaku bursztynowym, zwłaszcza w Wielkopolsce i wzdłuż Wisły. Widocznie żywe kontakty handlowe sprzyjały przenoszeniu modnych wyrobów nawet do dalszych okolic, jeżeli leżały one na bardziej uczęszczanych szlakach.

Inaczej grupują się znaleziska zapinek nadreńskich. Wprawdzie i tu przeważają w sumie egzemplarze znalezione w Czechosłowacji, ale przewaga ta nie jest już tak duża jak przy wyrobach norycko-pannońskich i dotyczy tylko form tarczowatych oraz emaliowanych na terenie Czech. Wczesne zapinki nadreńskie ⁴⁷ występują głównie w Polsce północnej, gdzie grupują się wyraźnie na linii Wisły⁴⁸. Odmiennie przedstawia się kwestia kierunku napływu zapinek emaliowanych. Plemiona zamieszkujące Czechy i obszary naddunaj-skie sprowadzały je niewątpliwie z Noricum i Panno-nii, gdzie ozdobne zapinki nadreńskie były bardzo rozpowszechnione w drugiej połowie II i początkach III stulecia⁴⁹. W Polsce znaleziska tych importów skupiają się głównie na wschodnim Pomorzu, ale także środkowa część kraju jest znacznie lepiej reprezentowana niż poprzednio. Bliskie analojgie do naszych zapinek emaliowanych zarówno w Nadrenii, jak Pannonii lub obszarach z nią sąsiadujących pozwalają przypuszczać, że mogły one przybywać zarówno z południa, jak z północy.

Zupełnie inne prawidłowości wykazuje rozmieszczenie znalezisk rzymskich naczyń brązowych, srebrnych i szklanych. Nie obserwujemy tu już uprzywilejowania obszarów pogranicznych, gdyż największe skupienia omawianych importów znajdują się przeważnie w odległości kilkuset kilometrów od Dunaju ⁵⁰. Można przy tym zauważyć, że pewne typy naczyń występują tylko na niektórych obszarach. Tak na przykład brązowe rondelki o uchwytach zdobionych główkami łabędzi z pierwszej połowy I w. znachodzi się niemal wyłącznie w dorzeczu Łaby i Odry^5I, wiaderka typu Hemmoor — głównie na terenie Niemiec, Danii, południowej Skandynawii i zachodniej Polski przy zupełnym braku w Czechach oraz na Morawach⁵², owalne tace brązowe tylko w Saksonii i Turyngii ⁵³ itd.

Jest rzeczą szczególnie interesującą, że najbardziej

⁴⁷    W. Łęga, jw., *. 71.

⁴⁸    Zdaniem W. Łęgi, jw., przemawia to za tym, że dostały się nic przez morze, lecz z południa.

⁴⁹    I. Sellye, Les bronzes ćmaillós de la Pannonie romaine, Dissertationes Pannnnicae, II 8, Budapest 1939.

⁵⁰    Por. H. J. Eggers, jw., mapy 48, 60 i 61.

⁵¹    H. J. Eggers, jw., mapa 39.

⁵²    H. J. Eggers, jw., mapa 23.    , -

⁵³    H. J. Eggers, jw., mapa 36.

kruchy, a więc szczególnie trudny do transportu rodzaj importów, mianowicie naczynia szklane, występuje najliczniej na dalekich krańcach zbytu towarów rzymskich, jak wyspy duńskie i szwedzkie, południowa Skandynawia, północne i środkowe Niemcy, Pomorze, Polska środkowa oraz dorzecze górnego Dniestru ⁵⁴. Natomiast na niektórych bliskich imperium, a przy tym stosunkowo dobrze zbadanych obszarach, jak Czechy, nie znaleziono dotąd ani jednego całego naczynia szklanego z I—IV w.

Fakty te można tłumaczyć następująco. Naczynia metalowe i szklane były lżejsze od ceramicznych i dlatego lepiej nadawały się do transportu na dalsze odległości. W przeciwieństwie do ceramiki, która mogła być również wyrabiana lub naśladowana w krajach północnych tą samą techniką, co istotnie miało miejsce na większą skalę w późnym okresie rzymskim, naczynia metalowe i szklane, ze względu na trudną jeszcze do przyswojenia technikę produkcji, były zapewne bardziej cenione przez ludność miejscową. Daje się przy tym zauważyć szczególne upodobanie mieszkańców niektórych obszarów dla pewnych typów wyrobów.

Powyższe wnioski można uzupełnić dalszymi, które narzuca obserwacja okoliczności znajdywania naczyń metalowych i szklanych. Zwrócono już uwagę na to, że występują one przeważnie w grobach, zwłaszcza bogaciej wyposażonych, a znacznie rzadziej w osadach, skarbach i bagnach⁵⁵. Widzimy tu analogię do naczyń ceramicznych na obszarach dalej położonych od Dunaju. Wszystkie rodzaje naczyń importowanych w głębi środkowej i północnej Europy służyły bowiem głównie do uczt ⁵⁶ i być może obrzędów ⁵⁷ warstw wyższych, z tym jednak, że naczynia metalowe i szklane pełniły tę funkcję także u plemion sąsiadujących z imperium, jak na to wskazują bogato wyposażone pochówki np. ze Słowacji ⁵⁸.

Analiza map rozmieszczenia znalezisk importów rzymskich wykazała, że większość eh przybywała z prowincji naddunajskich lub poprzez nie, przy czym w I w. kierunek ten dominował na całym obszarze, a w następnych stuleciach na terenach Czechosłowacji, Polski południowej i środkowej, chociaż także rejon ujścia Wisły był w dużym stopniu zasilany

⁵⁴    H. J. Eggers, jw., mapa 61.

⁵⁵    H. J. Eggers, jw., s. 28, por. mapy 6, 7, 8, 60 i 61.

⁵⁴ R. Nierhaus, Kaiserzeitlicher Siidweinexport nach dem

freien Ger manieni. Acta Archaeologica XXV 1954, s. 252—260.

⁵⁷ A. K ietlińska, Problem tzw. grobów książęcych we wczesnym okresie rzymskim, Wiad. Arch. XXVI, z. 3 4,

S. 98    115.

_58 v. Ondrouch, Bohati hroby..., s. 189 191.

17

Archeologia — 4