DSCN1253

l%5

iast

to

»ry

(fa

leń

iw

;i-

i-

[C

a

ARCHEOLOGIA XVI 1965    ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJU

jak i „barbarzyńskiej". Ale na przełomie li i 111 w. nastąpił zwrot. Kryzys wewnętrzny i częste wojny rujnują stopniowo imperium pod względem gospodarczym, natomiast u ludów północnych, pomimo znacznego osłabienia oddziaływań rzymskich, widzimy dalszy postęp i to na większą skalę, aniżeli w okresie poprzednim. Dzięki dziedzictwu celtyckiemu i może przyswojeniu niektórych osiągnięć technicznych z prowincji rzymskich rozwija się rodzima produkcja rzemieślnicza (metalurgia ^l01, obróbka drewna ¹⁰⁸, garncarstwo ^loy) i rolnicza (ulepszone narzędzia uprawy, upowszechnienie półkosków i żaren obrotowych, zwiększenie uprawy żyta, pszenicy, owsa itd.¹¹⁰). Pogłębia się zróżnicowanie społeczne ⁱⁿ. Mówiąc obrazowo, krzywe rozwoju obu głównych stref cywilizacyjnych w środkowej Europie, które w I—II w. biegły mniej więcej równolegle, w III—IV w. gwałtownie się rozchylają: linia rzymska opada, a „barbarzyńska” pnie się dalej w górę. Wynik tego procesu był taki, że w końcu IV w. zbarbaryzowana w dużej mierze ludność Pannonii i częściowo Nori-cum w znacznie mniejszym stopniu różniła się pod względem cywilizacyjnym od swych północnych sąsiadów, aniżeli to miało miejsce w I—II w. Pogląd ten podziela także O. Pelikan, który słusznie pisze¹¹², że naturalizacja gospodarki zwłaszcza w prowincjach zbliżała je do „prymitywizmu” mieszkańców krajów zadunajskich i mogła służyć jako pomost ku światu „barbarzyńskiemu”. Pomostem tym ludy północne wdzierały się coraz bardziej w głąb obszaru imperium zmniejszając nie tylko kulturowe, lecz także etniczne różnice w stosunkach po obu brzegach Dunaju.

weszli do kręgu ludów cywilizowanych, gdyż nie wytworzyli zróżnicowania klasowego ani ustroju państwowego, ani też własnego piśmiennictwa. Przyczyn tej stagnacji kulturowej i politycznej dopatruje się H. Łowmiański w kilku zjawiskach. I) Granice cesarstwa obsiadły przede wszystkim ludy wędrowne, germańskie i irańskie, które cechowała głównie ekspansja rabunkowa, nastawiona na doraźne korzyści; nie spełniały one roli pośredników w przyswajaniu form wyższej techniki organizacji społecznej, lecz utworzyły kordon raczej izolujący ludy zaplecza (germańskie, słowiańskie, bałtyjskie, fińskie) od ośrodków cywilizacji, co opóźniało wewnętrzny rozwój tych ludów. 2) Cesarstwo nie wykazało dostatecznej inicjatywy w zakresie penetracji gospodarczej i kulturowej poza limesem; ożywione stosunki z „Barba-ricum” na początku n.e., znajdujące wyraz w licznych importach rzymskich, w III — IV w. uległy znacznemu osłabieniu na skutek gospodarczego i politycznego kryzysu cesarstwa zapoczątkowanego w końcu II w.

Z przedstawioną koncepcją H. Łowmiańskiego trudno zgodzić się całkowicie. Istotnie, kontakty imperium z Germanami i innymi ludami w I—IV w. nie doprowadziły do pełnego ucywilizowania tych ludów, na co złożyły się także przyczyny podane przez H. Łowmiańskiego. Można by jednak dyskutować, czy rzeczywiście dystans kulturowy pomiędzy cesarstwem a północnym „Barbaricum” w ciągu okresu rzymskiego nie uległ istotnemu zmniejszeniu. Sądzę, iż sytuacja przedstawiała się raczej w ten sposób, że w ciągu dwóch pierwszych wieków naszej ery obserwujemy postęp zarówno po stronie rzymskiej,

OBJAŚNIENIA RYCINY

I. Strefy oddziaływań rzymskich na obszarze północnej części Dolnej Austrii, Czechosłowacji i Polski.

3ohU PHMCXHX BJDWHH0 Hi TeppHTOPHH CeBepHOłł HaCTH HlOKHeił ABCTpHH, HeXOCJTOBaKHH H IIoJIbinH.

Die Zonen der rómischen Einflusse auf dem Gebiete des nordlichen Teils von Niederósterreich, der Tschechoslowakei und Polens.

i®⁷ J. Wielowiejsk i, Przemiany..., s. 44—79 i 169—171. Badania K. Bielcnina wykazały, że największy ośrodek metalurgiczny na północ od środkowego Dunaju w Górach Świętokrzyskich osiągnął szczytowy rozwój w późnym okresie rzymskim.

■o* J. Wielowiejski, Przemiany..., s. 79—91.

*^w L. Gajewski, Badania nad organizacją pracowni garncarskich z okresu rzymskiego w Igołomi, Archeologia Polski III 1959, z. I s. 101 -154; Wielowiejski, Przemiany..., s. 91—120.

no J. Wielowiejski, Development..., s. 286—299; tenże. Rozwój gospodarstwa wiejskiego te okresie późnolateńskim i rzymskim, [w:] Zarys historii gospodarstwa wiejskiego h’ Polsce, t. I, Warszawa 1964, s. 120—175.

in J. Wielowiejski, Przemiany..., s. 247—262; K. God-łowski. Studia nad stosunkami społecznymi w okresach późnolateńskim i rzymskim te dorzeczu Odry i Wisły, Warszawa— Wrocław 1960, s. 104—117.

112 O. Pelikśn, Sloven.sk o a rimskc imperium. Rratislava 1960, s. 12—14.

Archeologia

5

25