DSCN1251

ARCHEOLOGIA XVI 1965

ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJU

gionach, wprowadzam podział na strefy jako jednostki nadrzędne, które dzielą się na obszary, a te z kolei na regiony.

Zaznaczam, że przy wydzielaniu stref jak również obszarów kierowałem się odmiennym nasileniem przejawów oddziaływań rzymskich. Wyróżniając zaś w ramach poszczególnych obszarów regiony starałem się tylko akcentować ich specyfikę, gdyż stopień percepcji wpływów południowych nie zawsze jest uchwytny na sąsiadujących ze sobą mniejszych terenach.

Generalnie rzecz biorąc można wyróżnić dwie zasadnicze strefy: południową o większym nasileniu oddziaływań rzymskich i północną, gdzie oddziaływania te przejawiły się słabiej. Do strefy pierwszej zaliczam zadunajską część Austrii, Czechy, Morawy, Słowację i południową część Górnego Śląska, a do strefy drugiej pozostałe ziemie polskie. Podział ten jest wyraźnie widoczny w obrębie wszystkich rozpatrzonych wyżej czynników. Pokrywa się on w zasadzie z Tacytowym podziałem mieszkańców Germanii w I w. na bliższych (proximi) i dalszych (,interiores), przy czym pierwsi pozostawali w jakimś stopniu zależności od Rzymian i posługiwali się ich monetą, natomiast drudzy, niezależni, stosowali po dawnemu handel wymienny ⁹⁸.

Strefa pierwsza dzieli się na dwa obszary: południowo-zachodni obejmujący „państwa” klientelne i północno-wschodni z tymi plemionami, które tylko doraźnie wchodziły w polityczne związki z Rzymem.

W obrębie obszaru południowo-zachodniego można wyróżnić trzy regiony. Region pierwszy obejmował zadunajską część Dolnej Austrii, Morawy i południowo-zachodnią Słowację. Infiltracja rzymska była tam najbardziej intensywna, co przejawiło się m.in. w budowie stacji, różnych akcjach politycznych i militarnych. Ludność miejscowa, w skład której wchodziły nie tylko elementy germańskie, lecz także celtyckie i dackie, pozostawała w bezpośrednich kontaktach z naddunajskimi ośrodkami Pannonii i szybko przejmowała zwyczaje południowych sąsiadów. Stąd duża ilość różnych rodzajów ceramiki rzymskiej i innych wyrobów, które znajdujemy w osadach i grobach. Wysoki był również poziom wymiany, w której posługiwano się pieniędzmi rzymskimi. Region drugi znajdował się na górzystych terenach północnej części Górnej Austrii, zachodnich i południowych Czech oraz zachodnich Moraw. Były to ziemie bardzo słabo zaludnione i nie obfitowały w importy rzymskie ⁹⁹.

⁹⁹ Germania, 5, 41, 42.

** H. Richly, jw., s. 85.

¹⁰⁹ V. Ondrouch, Limes romanus...; F. Kflłek, Terra si-giliata In der Ślowakei, s. 48 -53.

Występują one głównie na niektórych szlakach wiodących znad Dunaju ku północnym Czechom, zwłaszcza na ważnym szlaku łączącym ten kraj z Lentią i Lauriacum. Miejsce pośrednie pomiędzy dwoma wymienionymi regionami zajmuje trzeci z nich, mianowicie Kotlina Czeska. Wprawdzie dominujące w niej plemię Markomanów pozostawało w stałej zależności od Rzymu i było objęte układami o ius cummercii, jednakże większa odległość od Dunaju powodowała, że region ten nie wchodził już w obręb handlu pogranicznego. Nie znamy też z Czech żadnych budowli ani inskrypcji rzymskich. Importy przemysłowe, z wyjątkiem pierwszej połowy 1 w., są mniej liczne aniżeli w regionie pierwszym, a szkieł rzymskich brak niemal zupełnie. Natomiast w zakresie występowania monet oraz ich funkcji pieniężnej region trzeci dorównuje pierwszemu.

Północno-wschodni obszar strefy pierwszej można również podzielić na trzy regiony. Pierwszy z nich obejmuje żyzne ziemie czeskiej i polskiej części południowego Górnego Śląska. Ludność kultury przeworskiej przejęła tam dziedzictwo celtyckie i umiała wykorzystać fakt, że przez jej terytorium przechodził główny szlak bursztynowy. Skład importów przemysłowych i monet podobny jest do tego, jaki obserwujemy na Morawach. Region drugi to terytorium kultury puchowskiej w północnej Słowacji, gdzie ludność celtycka przetrwała aż do wojen markomań-skich. Wśród importów przemysłowych przeważają zapinki i ceramika ¹⁰°. Wreszcie w regionie trzecim możemy umiejscowić różne plemiona zamieszkujące wschodnią Słowację. W I—II w. obserwujemy tam trwanie elementów celtyckich, a w III w. nawarstwianie się kultury przeworskiej ¹⁰¹. Z tegoż stulecia pochodzą niezwykle bogato wyposażone w importy groby z Cejkova i Ostrovian ¹⁰². Trzema przełęczami: Dukielską, Tylicką oraz Łupkowską, dostawały się ze wschodniej Słowacji na północ liczne importy rzymskie.

Podział strefy północnej na obszary o odmiennym nasileniu przejawów oddziaływań rzymskich nastręcza więcej trudności, aniżeli to miało miejsce na południu. Różnice regionalne nie wszędzie układają się tu w równoleżnikowe pasy. Ogólnie da się wydzielić trzy obszary, z których pierwszy obejmuje Polskę południową i środkową, drugi Pomorze i trzeci pozostałe dzielnice.

Wspólnymi cechami dla większości ziem Polski południowej i środkowej były: sąsiedztwo ze strefą

¹⁰¹ M. Lamiovś-Schniiedlovś, Dve sidliska i doby rimskej na yychodnom Slovensku, Slovenska Archeologia XI 1963 z. 1, s. 59—73.

^,oi H. J. Eggers, jw., s. 147, nr 1944, s. 148 nr 1966, 1967.

23