DSCN1248

JERZY WIELO WIEJSKI

ARCHEOLOGIA XVI )<*;

początkowo dość opornie przyjmowali wpływy kultury Rzymian, chociaż ulegali im w sensie politycznym ⁷¹.

Skutki nierównomiernego nasilenia tradycji kulturowych zaznaczyły się również na północ od Karpat i Sudetów. Śląsk środkowy, ziemia głubczycko-raci-borska oraz dorzecze górnej Wisły ⁷², a także wschodnia część Wielkopolski i Kujawy, które w późnym okresie lateńskim odznaczały się największym nasileniem elementów celtyckich, również w czasach rzymskich przodowały pod względem koncentracji znalezisk importów rzymskich, poziomu produkcji ⁷³ i wymiany.

IV. Czynniki polityczne. W całokształcie oddziaływań rzymskich niewątpliwie ważną rolę odgrywała polityka władców imperium wobec ludów za-dunajskich. Nie wdając się w analizę celów i metod tej polityki ⁷⁴, pragnę jedynie omówić krótko jej przejawy w aspekcie terytorialnym.

Zgodnie z podstawowym założeniem swej polityki w stosunku do północnych sąsiadów nad środkowym Dunajem po r. 9 Rzymianie dążyli nie do nowych podbojów, lecz do umocnienia swych pozycji nie tylko na samej granicy, lecz także na jej przedpolu. Temu celowi służył system układów klientelnych zawieranych z władcami plemion pogranicznych. Formy owych układów były różne, gdyż zależały od sytuacji i stosunku sił obu partnerów. W każdym razie chodziło jednak o zmuszenie plemion sąsiednich do uznania zwierzchnictwa rzymskiego i obrony terytorium imperium od zewnątrz, przeciwko dalszym ludom „barbarzyńskim”. Stosując metody nacisku militarnego, intryg wewnętrznych i przekupstwa, cesarze rzymscy już w pierwszej połowie I w. uzależnili od siebie wszystkie bezpośrednio sąsiadujące ludy germańskie nad środkowym Dunajem, w tym Markomanów i Kwadów, a w r. 69 także Jazygów ^7S. Po okresie wojen z tymi klientami w latach 88—97 Rzymianie umocnili wśród nich swe wpływy tak dalece, że władcy Markomanów i Kwadów byli desygnowani lub odwoływani przez cesarzy, przy czym owi narzuceni władcy pochodzili nieraz z innych plemion. Pisząc

0    tym Tacyt ⁷⁶ podkreślił, że władza i potęga owych reges opierała się na zwierzchnictwie rzymskim, a cesarze częściej wspierali ich pieniędzmi niż wojskiem.

Nie kontentując się nurtem Dunaju jako naturalną granicą Rzymianie umacniali ją również na północnym brzegu przez budowę kaszteli przyczółkowych (np. Kelamantia naprzeciw obozu Brigetio), strażnic (np. fortyfikacje w Devinie i liczne burgi)

1    miejsc do lądowania (np. Nógradveró'ce). Dla zabezpieczenia tych obiektów, a także w celu trzymania w pewnej odległości potencjalnych napastników Rzymianie przywłaszczyli sobie dość szeroki pas ziemi wzdłuż północnego brzegu rzeki. Początki tej strefy nie są nam znane; prawdopodobnie wiążą się z budową pierwszych przyczółków mostowych za Domi-cjana i Trajana ⁷⁷. Z relacji Diona Kasjusza ⁷⁸ wynika, że w traktacie zawartym w r. 172 przez Marka Aureliusza z Markomanami zostali oni zmuszeni do odstąpienia Rzymianom strefy pogranicznej szerokości 76 stadiów (= ok. 15 km) wzdłuż Dunaju. W r. 173/174 udało się poselstwu markomańskiemu uzyskać zmniejszenie tej strefy o połowę, czyli do 38 stadiów. Strefę takiej samej szerokości musieli odstąpić także Kwadowie w układzie z 175 r., natomiast Jazygowie musieli mieszkać w dwukrotnie większej odległości, a więc 76 stadiów od Dunaju ⁷⁹. Postanowienia wobec Markomanów i Kwadów zostały potwierdzone traktatem zawartym w r. 180 przez Kommodusa, który wycofał załogi rzymskie poza ustanowioną linię graniczną ⁸⁰.

Archeologicznie uchwytne przejawy infiltracji rzymskiej mamy również na terenie samych „państw” klientelnych. Są to pozostałości pięciu tzw. stacji, z których dwie odkryto w Dolnej Austrii (Oberleiser-berg ⁸¹ i Niederleis ⁸²), jedną na Morawach (Musov ⁸³)

⁷¹    W. Zwikker, jw.

⁷²    Por. mapę I z mapami II i IH w pracy J. Wielowiejski, Przemiany...

^7} J. Wielowiejski, Przemiany..., s. 165—172; tenże, Devełopment of agriculture in Polish territories at the period of contactt wilh the Celtic and Roman culture. Kwart. Hist. Kult. Mat., Ergon II 1960, s. 284—299.

⁷⁴    Uczyniłem to w referacie pt. „Główne elementy polityki Rzymian wobec ludów północnych nad środkowym Dunajem”, który przedstawiłem 20 V 1963 r. w Warszawie na krajowym sympozjum na temat kontaktów mieszkańców ziem polskich z cesarstwem rzymskim oraz ludami sąsiednimi w pierwszych wiekach n.e.

⁷⁵    J Klose, Roma Klientel—Randstaaten..., s. 60 117.

⁷⁴ Germania, 42.

¹¹ F. Kflżek, Dat Problem der rSmischen Grenzen am nordparmonischen Limes, {w:] Limes Romartus Konferenz Nitra, Bratislava 1959, s. 49—61.

⁷⁸ Dio Cass., 71, 15.

⁷» Dio Cass., 71, 16, 1.

⁸⁰    J. K lose, jw., s. 92—93, 114. A. Mócsy, Pannonia, s. 561.

⁸¹    G. Pascher, Romische Siedhmgen und Strassen im Limesgebiet zwischen Ems und Leitha, Der Romische Limes in Osterreich XIX 1949, s. 104—105 (tam dawniejsza literatura). H. Mitscha-Marheim, Oberleis, Niederleis, von der Urzeit his zum Mittelalter, Jahrbuch Fur Landeskunde von Niederóster-reich XXXII 1955/1956, (Wien 1958), s. 25—31.

¹² G. Pascher, jw., s. 102 (tam dawniejsza literatura). H. Mitscha-Marheim, jw., s. 35 nn.

*3 A. Gnirs, Ein Limes und Kastelle der Romer vor der nortsch-pannonischen Donaugrenze. Ein vor!dufiges Bericht, Sudera IV 1928, z. I—4,s. 120—153; F. Kffick, Das Problem.... s 55.