DSCN1246

JERZY WIELOW1EJSKI

ARCHEOLOGIA XVI 196J

szlakiem bursztynowym ^}®. Na drugim miejscu trzeba postawić importy z prowincji nadreńskicb napływające drogą morską, która była czynna już w drugiej połowie i w,, lecz największe znaczenie osiągnęła w wiekach od II do V ^w. Wyroby przybyłe tą drogą występują głównie na Pomorzu i Mazurach, a częściowo także w środkowej Polsce. Prawdopodobnie mniejsze znaczenie w skali ogólnej posiadały tzw. importy pontyjskie przybywające z miast nadczarnomorskich lub za ich pośrednictwem ⁶¹. Spotyka się je w różnym nasileniu niemal na całym rozpatrywanym obszarze zwłaszcza w LII—IV w.

Funkcja monet rzymskich. Duże możliwości poznawcze w zakresie wykrywania intensywności oddziaływań rzymskich tkwią w znaleziskach numizmatycznych. Dzięki dużej liczbie nadają się one szczególnie do różnych ujęć statystycznych i kartograficznych, które pozwalają wykrywać istotne różnice regionalne nie tylko w rozmieszczeniu znalezisk, lecz także w rzeczywistej funkcji monet rzymskich wśród ludów północnych. Co prawda brak pełnej inwentaryzacji znalezisk numizmatycznych na naszym obszarze nie pozwala jeszcze przeprowadzić szczegółowej ich analizy w ramach regionów geograficzno-histo-rycznych ⁶’. Niemniej jednak inwentarz E. Pochito-nova⁶³ dla Czech, Moraw i czeskiej części Śląska, V. Ondroucha ⁶⁴ dla Słowacji oraz sumaryczne zestawienie A. Kunisza⁶⁵ dla Polski umożliwiają ogólną orientację w ramach poszczególnych dzielnic.

Zdaniem ogromnej większości badaczy monety rzymskie u ludów północnych pełniły w zasadzie funkcję pieniądza chociaż ich używanie w wymianie wewnętrznej hamowało szereg czynników gospodarczych i społecznych ⁶⁷. Dokonane przeze mnie porównanie znalezisk monetarnych po obu stronach Dunaju wykazało obok pewnych analogii także znamienne różnice. Ponieważ pieniężna funkcja monet w obrębie imperium była pełna, zaś w krajach północnych ograniczona, przeto należy sądzić, że owe różnice mogą odzwierciedlać odmienny poziom tej

5» J. Wielowiejski, Związki ludności ziem polskich z rzymskimi prowincjami naddunajskimi, [w:] Sprawozdania z posiedzeń Komisji Oddziału PAN w Krakowie, styczeń—czerwiec 1963. s. 30.

⁴⁰ Tamże.

*' Omówił je K. Majewski, Importy rzymskie w Polsce,

i 44—46.

® Przeprowadzenie takiej analizy postulowałem w artykule Niektóre problemy krytyki iródeł numizmatycznych do dziejów Polski staroiytnej. Wiad. Numizm. V 1961, z. 2—3, s. 93—94.

*' W pracy zbiorowej Ndlezy minet y Cechach, na Morari a \e Slezsku, t. I Pi aha 1955, s. 87 308.

⁴⁴ V. Ondrouch, Ndlezy kekskfch. antickych a hyzants-kych mlnci na Slosensku, Bratis!ava 1964.

funkcji na różnych obszarach, tym bardziej że niektóre regiony pomiędzy środkowym Dunajem a Bałtykiem odznaczają się specyficznym składem i rozmieszczeniem znalezisk.

Obserwacje te doprowadziły do sformułowania metody pozwalającej na wykrywanie różnic w pieniężnej funkcji monet rzymskich na północ od granic imperium *⁸, Zastosowanie jej dla obszaru Czech, Moraw i Polski pozwoliło wydzielić trzy zasadnicze strefy : 1) zadunajska część Austrii, Czechy i Morawy, gdzie pieniężna funkcja monet była wysoka: 2) Słowacja, Pomorze i Śląsk, gdzie funkcja ta była niższa; 3) pozostałe dzielnice ziem polskich (Małopolska, Mazury, Wielkopolska i Mazowsze), gdzie funkcja monet była najniższa. Największe zaawansowanie zadunajskiej Austrii, Czech i Moraw w wymianie pieniężnej nie dziwi nas wcale, gdyż sąsiadowały one z państwem rzymskim. Także wyższy poziom wymiany na Śląsku i Pomorzu w porównaniu z resztą ziem polskich ma swoje uzasadnienie. Śląsk pozostawał przecież w najżywszych kontaktach z Czechami i Morawami, przez które wiodły szlaki handlowe z południa. Natomiast Pomorze znajdowało się w zasięgu intensywnego handlu bałtyckiego zasilanego falą importów z Galii i Nadrenii, a poza tym było w swej części wschodniej obszarem docelowym szlaku bursztynowego. Nie jest rzeczą przypadku, że Śląsk i Pomorze wykazują największe zagęszczenie zarówno znalezisk monet, jak też importów' przemysłowych z wszystkich ziem polskich. Natomiast pozostałe obszary w dorzeczu Odry i Wisły, charakteryzujące się znacznie mniejszym zagęszczeniem znalezisk importów, najprawdopodobniej pozostawał) w mniej intensywnych stosunkach z prowincjami imperium.

Oczywiście powyższe spostrzeżenia mają charakter bardzo ogólny, uwarunkowany obecnym stanem badań i opracowań. Gdy będziemy dysponowali pełnym inwentarzem wszystkich rodzajów importów, wówczas stanie się możliwe operowanie mniejszymi regionami, które wyróżnią się pod względem geograficznym,

65    A. Kunisz, Kontakty ludności ziem polskich z imperium rzymskim w świetle znalezisk monetarnych. Wiad. Numizm, IX 1965, z. 3—4. s. 155—189.

66    Zestawienie poglądów zob. J. Wielowiejski. Przemiany..., s. 242—245.

⁴⁷ S. Tabaczy ński, Z dziejów pieniądza na ziemiach Polski w okresie lateńskim i rzymskim. Archeologia Polski II 1958, z. 1, s. 50—51.

6* Metodę tę przedstawiłem po raz pierwszy na posiedzeniu naukowym Zakładu Archeologii Antycznej 1HK.M PAN i Seminarium Archeologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 24 VI 1964 r. (streszczenie zob. Archeologia XV 1965, s. 308).

18