DSCN1240

JERZY W1 El OWIEJSK

odkryciom osad, cmentarzysk, skarbów oraz innych śladów działalności ludzkiej. Duże skupienia znalezisk są oznaką istnienia większych skupisk osadniczych. Powstawały one zwykle na urodzajnych glebach lub w regionach występowania cennych surowców (np. żelazo, bursztyn). Szereg okolic nie zostało dotąd zbadanych pod względem archeologicznym w ogóle lub tylko w niedostatecznym stopniu. Nie posiadamy mapy, która ukazywałaby wszystkie znaleziska archeologiczne pomiędzy środkowym Dunajem a Bałtykiem. Dysponujemy tylko, i to nie najnowszymi, mapami znalezisk importów rzymskich ¹³ oraz wszystkich rodzajów stanowisk archeologicznych dla niektórych regionów ¹⁴. Ponieważ wiadomo, że liczniejsze znaleziska importów pokrywają się z reguły z koncentracją stanowisk kultur miejscowych, przeto mapy te, pomimo różnych braków, mogą tymczasowo orientować nas w rozmieszczeniu głównych skupień osadniczych *⁵.

Ukształtowanie terenu i rozmieszczenie osadnictwa były głównymi czynnikami, które wyznaczały przebieg szlaków komunikacyjnych. Stanowiły one arterie umożliwiające wszelkie kontakty ludów północnych z prowincjami rzymskimi. Oprócz zasadniczej funkcji gospodarczej pozwalały na przenikanie w głąb ziem zadunajskich rzymskich wpływów politycznych i kulturalnych. Na przykładzie najlepiej znanej i chyba najważniejszej drogi tzw. bursztynowej oraz wybrzeża, wzdłuż którego biegły dwa szlaki: lądowy i morski ^I6, widzimy, że wzdłuż głównych szlaków występuje najwięcej znalezisk importów rzymskich. Obszary leżące na trasach ważniejszych szlaków wykazują z reguły wyższy poziom gospodarczy 17. Tam też znajduje się najwięcej skarbów monet¹⁸ oraz bogato wy-

¹³ H. J. Eggers, jw., mapy 3—64 i duża mapa składana. Dla Pomorza wschodniego skartografował importy W. Łęga, Handel między państwem rzymskim a Pomorzem nadwiślańskim od I w. przed n.e. do VI w. n.e., Przegl. Arch. X 1954—1956 (1958), mapki I—XV; dla Śląska uczynił to E. Konik, Śląsk starożytny a imperium rzymskie, Warszawa—Wrocław 1959, mapa składana.

³⁴ J. Wielowiejski, Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim. Materiały Starożytne, t. VI, Warszawa 1960, mapy I -III.

¹³ Pierwszą próbę dla całej Polski, ale na podstawie tylko części importów przedstawił K. Tymieniecki, Ziemie polskie w starożytności, Poznań 1951, s. 486 494 i mapa 15. Dla obszaru południowej Polski w oparciu o wszystkie rodzaje znalezisk przestawił rozmieszczenie i rozwój skupisk osadniczych Wielowiejski, jw., s. 36 40.

³⁴ Spekkc, Ancient Amher Router and Ceographical Discorery of the Eastern Baltic, Stockholm 1957.

¹⁷ Na współzależność szlaków handlowych oraz. czynników produkcyjnych dla rozwoju gospodarczego pewnych regionów Śląska i Małopolski wskazał Wielowiejski. jw., S. 64, 240 242.

ARCHEOLOGIA XVI l%₅

posażonych grobów zwanych książęcymi ^lv. Natomiast na obszarach oddalonych od głównych szlaków obserwujemy znacznie mniej importów i większe ubóstwo kulturowe.

Metody odtwarzania starożytnych szlaków oraz ogólny przypuszczalny ich przebieg pomiędzy środkowym Dunajem i Bałtykiem ze szczególnym uwzględnieniem obszarów południowej¹ Polski zostały już przedstawione w literaturze archeologicznej²⁰. Badania te powinny być kontynuowane w konkretnych regionach geograficzno-osadniczych przy współpracy z geografami.

U. Czynniki gospodarcze. Spośród szeregu czynników gospodarczych, które mogą nas orientować w intensywności oddziaływań rzymskich, rozpatrzę kolejno: miejsca handlu, zakres normalizacji stosunków handlowych, rozmieszczenie importów i funkcję monet rzymskich. Uzyskane dane pozwolą określić ogólnie strefy handlu rzymskiego na północ od Dunaju.

Miejsca, w których odbywał się handel, zależały przede wszystkim od położenia geograficznego. Ze źródeł pisanych wiadomo, że ludność obszarów pogranicznych przybywała na targi odbywające się w naddunajskich ośrodkach rzymskich²¹. Były to przede wszystkim duże obozy i miasta położone na skrzyżowaniach wodnej arterii Dunaju z ważnymi drogami lądowymi, które wiodły dalej na północ jako szlaki komunikacyjne. Można tu wymienić Lentię i Lauriacum w Noricum, Vindobonę i Carnuntum w Pannonii Górnej oraz Brigetio i Aąuincum w Pan-nonii Dolnej. Istniały tam miejsca targowe²², stacje celne i przeprawy przez Dunaj. Obok głównych centrów dystrybucyjnych, które rozdzielały z jednej

¹⁸ Por. M. Gumowski, Moneta rzymska w Polsce, Przegl. Arch. X 1958, s. 96—97 i mapa.

¹⁴ V. Ondrouch, Bohate hroby z doby rimskej na Slovensku, Bratislava 1957, s. 77—79, 178 i mapa.

²⁰ J. N. Sadowski, Drogi handlowe Greków i Rzymian przez porzecza Odry, Wisły, Dniepru i Niemna do wybrzeży Morza Bałtyckiego, Pamiętnik Akademii Umiejętności, Wydział Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny, t. Ili 1876, s. 2; J. Wielowiejski, Wymiana handlowa między południową Polską a imperium rzymskim. Archeologia VIII 1956 (1958), z. 1, s. 82—90 i mapa: tenże, Przemiany..., s. 191—206 i mapa V; K. M ajewski. Uwagi na marginesie referatu prof. dra Kazimierza Tymienieckiego pt. Rzym i północni barbarzyńscy z uwzględnieniem Słowian,^:] VIII Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Referaty i dyskusja, t. I. Warszawa 1960, s. 36—37.

²³ Dio Cass., LXXI 1S, 18, 19.

²² Duże fora targowe odkryte obok obozów legionowych w Carnuntum (Der Rómische Limes in ósterreich V 1904 s. 103 nn.; VI 1905 s. 138 nn.; VII 1906 s. 83 nn.) i Lauriacum (Forschungen in Lauriacum, U, 1954. s, 28) zdaniem odkrywców służyły przede wszystkim dla celów handlu z ludami zadunaj skimi.

12

..................i