DSCN1241

1#65

ARCHEOLOGIA XVI l%5

ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJU

liast

ob-

two

raz

>d-

jd-

uż

la-

:h

'y

u

ć

e

strony wyroby rzymskie dla ziem północnych, a z drugiej towary północne dla obszaru imperium, istniało szereg mniejszych: różne kasztele, strażnice i miejsca do lądowania²³ jak np. Favianae (dziś. Mautern), Solva (dziś. E:sztergom) czy port w Nógradveróce. Dzięki zbiegowi dogodnych warunków komunikacyjny*. ;h, politycznych i gospodarczych odgrywały one prze/ pewien czas rolę punktów handlowych w kontaktach z sąsiednimi plemionami. Poza tym te ostatnie miały także na swoim obszarze szereg tzw. stacji rzymskich (np. Oberleis, Niederleis, Musoy, Stupava, Milanovce — omawiam je bliżej w dalszej części artykułu), które obok innych funkcji pełniły też zapewne rolę ośrodków targowych.

Inaczej przedstawiała się sprawa na terenach położonych na północ od pasa pogranicznego, lecz na południe od grzbietów Sudetów i Karpat. Miejsca handlu znajdowały się tam w zasadzie w obrębie centrów osadniczych ludności miejscowej. Wzmianka Tacyta ²⁴ o obecności rzymskich kupców i markieta-nów w stolicy władcy Markomanów Marboda świadczy o tym, że w obrębie ważniejszych centrów istniały rzymskie faktorie handlowe i to nawet, jak we wspomnianym wypadku, wbrew woli władców imperium. Decydowały tu więc, przynajmniej w początkowym okresie, z jednej strony gospodarczo-polityczne interesy władców i starszyzny plemiennej ludów północnych, a z drugiej interesy przedsiębiorców z prowincji naddunajskich, których według słów Tacyta chęć zysku popchnęła aż do zdrady ojczyzny. Należy przypuszczać, że oprócz faktorii rzymskich transakcje wymienne odbywały się także w różnych miejscach targowych i osadach.

Targowiska i ważniejsze osady były też zapewne głównymi miejscami wymiany w strefie handlu dalekiego. W pewnych centrach osadniczych leżących na trasach przebiegu głównych szlaków handlowych domyślają się niektórzy badacze istnienia faktorii rzymskich^2S. Chodzi tu zwłaszcza o miejscowości

(tzw. miasta lub stacje) wymienione przez Ptolemeusza na obszarze Wielkiej Germanii w szeregach odpowiadających przebiegowi głównych szlaków komunikacyjnych ^2t>. Hipoteza ta ma cechy prawdopodobieństwa, jednakże trudności związane z lokalizacją nazw geograficznych Ptolemeusza nie pozwalają ustalić, o jakie konkretne obiekty tu chodziło. Za najbardziej prawdopodobną uchodzi lokalizacja Leu-karistos w rejonie obecnego Trenczyna²⁷.

Obok metody filologiczno-toponomastycznej wspomaganej czasem wynikami badań archeologicznych, której możliwości poznawcze są ograniczone stosunkowo niewielką ilością nazw antycznych na północ od Dunaju, i to tylko na głównych szlakach, istnieje też archeologiczno-geograficzna metoda wykrywania, z pewnym prawdopodobieństwem, ośrodków wymiany na tych terenach. Sformułował ją K. Majewski: „Większe skupiska importów rzymskich musiały posiadać centrum dystrybucyjne, które mogło być ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym, a zapewne w tym ośrodku albo w jego sąsiedztwie mogła znajdować się siedziba zaczątkowej formy władzy terytorialnej” ²⁸. Na podstawie rozmieszczenia znalezisk wczesnych importów rzymskich w Kotlinie Czeskiej J. Filip starał się zlokalizować handlowo-polityczny ośrodek władztwa Marboda ²⁹. Opierając się na skupieniach importów rzymskich, stanowisk kultury miejscowej oraz na czynnikach geograficznych i gospodarczych, starałem się rozwinąć tę metodę, wskazując na prawdopodobieństwo istnienia szeregu lokalnych ośrodków wymiany na obszarze południowej Polski³⁰. Dla Śląska wchodzą w rachubę przede wszystkim rejony Wrocławia, Nowej Cerekwi, Opola, Strzelców Opolskich, Legnicy i Głogowa. Na terenie Małopolski ośrodki handlowe znajdowały się prawdopodobnie w okolicach Krakowa, Sandomierza, w Kotlinie Nidy, dorzeczu Huczwy, nad środkowym Sanem, w okolicy Tarnowa oraz w Kotlinie Nowosądeckiej. Brak zbiorczych zestawień stanowisk archeologicznych dla

23    Dla obszaru Austrii odkryte obiekty limesu zostały zebrane w pracach: G. Pascher, Romische Siedliińgeń und Strassen im Limesgebiet zwischen Ems und Leitha, Der Romische Limes in ósterreich XIX 1949; R. Noll, Romische Siedlungen und Strassen im Limesgebiet zwischen Inn und Enns (Oberiister-reich). Der Rdmische Limes in ósterreich XXI 1958. Dla obszaru Węgier uczynił to A. Mócsy, Pannonia, (w:] Pauly-Wissowa RE, Suppl. IX 1962, s. 632—653,

²⁴    Annales, II, 62.

²⁵    Tak tłumaczą słowo commercia z relacji Pliniusza NH XXXVII 45 o wyprawie ekwity rzymskiego po bursztyn bałtycki: M. P. Charlesworth, Trade-routes and commerce of the Roman Empire, Hildeshcim 1961. s. 176 (niezmieniony przedruk wydania z r. 1924) i B. Biliński, Dwa iwiadectwa antyczne: Kalisla Ptolemeusza {Geographia II II, 13) i Halisii Tacyta {Germania 43,21 [w:J Osiemnaście wieków Kalisza, t. II, 1961, s. 19.

²⁶    E. Simek, jw., t. III s. 44 nn., tam dawniejsza literatura.

²⁷    Przemawia za tym przede wszystkim uderzające podobieństwo do nazwy „Laugaricio", wyrytej przez rzymskich legionistów na skale trenczyńskiej (CIL III 13439). Nazwa ta w formie „Leugaricio'' znalazła potwierdzenie w inskrypcji z Zany: G. Pflaum, Deu.x carńeres eąueslres de Lambese et de Zana, Libyca III 1955, s. 135—154; J. Dobiaś, Dćjiny feskoslo-venskeho uzemi pfed \ystoupcnim Slovanu, Praha 1964, s. 13, 213,217,257, 332, tam dalsza literatura.

²* K. Majewski, Problematyka badań nad importami rzymskimi na ziemiach Polski, Archeologia 111 1952. s. 214.

²⁴ J. Filip, Obchodni styky Cech s kimem v dobę Augti-siove a problem moccnskeho stfediska tehdejiieh Cech, Arcłteo-logickć Rozhledy IV 1952, z. 2, s. 143 -154.

30 j. Wielowiejski, Przemiany .... s. 240 242.

13