CCF20110330018

ki ocen) dla pojedynczego oceniającego i wszystkich próbek oraz powtórzeń z określonego eksperymentu. W przypadku każdego wyróżnika stosuje się analizę wariancji dwuczynnikową, w której czynnikami zmienności są próbki (oceniane produkty) i powtórzenia (sesje). Istotność czynnika „próbki" wskazuje, że oceniający rzeczywiście je różnicuje, natomiast wpływ' powtórzeń (kolejnych sesji ocen, w których analizowany jest ten sam zestaw próbek) powinien być nieistotny - sprowadza się to do upewnienia się, że oceniający był konsekwentny przy powtórzonej ocenie tej samej próbki i tego samego wyróżnika (McEwan, 1993). Krótki przejrzysty przegląd metod statystycznych stosowanych w analizie sensorycznej do monitorowania zespołu oceniającego oraz do interpretacji wyników, ilustrowany odpowiednimi przykładami, został opublikowany przez McEwan w „Przemyśle Spożywczym" (McEwan, 1992,1993). Szersze omówienie metod statystycznych stosowanych do interpretacji danych sensorycznych i monitorowania oceniających można znaleźć w specjalistycznych podręcznikach i monografiach (np. Lea i in., 1997; Naes i Risvik, 1996).

3.8. Motywacja - ważny element sprawności pracy zespołu

Jednym z najważniejszych źródeł motywacji członków zespołu jest poczucie wykonywania wartościowej (potrzebnej) pracy. Po zakończeniu projektu (zadania, serii ocen) powinno się poinformować członków zespołu listem lub bezpośrednio na zebraniu o celach wykonanego projektu i o wynikach przeprowadzonych ocen, a także o wpływie tych wyników na decyzje dotyczące ocenianego produktu(ów) i o ważności badań przeprowadzonych z ich udziałem w realizacji projektu badawczego lub dla działalności firmy/ instytucji lub klientów zewnętrznych. Tego typu informacje należy jednak przekazywać zawsze dopiero po zakończonym cyklu ocen dotyczących określonego problemu, aby nie „odkrywać" przed oceniającymi układu eksperymentu i pochodzenia próbek. Mogłoby to zakłócić zasadę anonimowości i losowości próbek i potencjalnie wpływać na zniekształcenie wyników.

Ważne i pozytywnie motywujące są też dla oceniających informacje przekazywane im bezpośrednio po każdej ocenie, pokazujące jak sobie radzą w poszczególnych testach. Zainteresowanie ocenami na ogół wzrasta w miarę pracy w zespole. Oceniający chcą jak najwięcej wiedzieć o metodzie stosowanej do oceny próbek i zazwyczaj starają się ją wykonać jak najlepiej.

Bardzo zalecana jest dyskusja wyników po sesji ocen metodą analizy opisowej. W analizie tej potrzeba stałego doskonalenia określeń, procedur i definicji może być najlepiej zaspokojona w drodze regularnych rozmów w zespole po zebraniu wszystkich danych.

Stymulowanie zainteresowania ocenami w metodzie analizy opisowej można osiągnąć poprzez informowanie poszczególnych oceniających o ich indywidualnej sprawności, prezentując ich dane z 3 - 5 powtórzonych ocen tego samego produktu w porównaniu z ocenami całego zespołu. Zaprezentowane

:vr

I m-

lp

£

rtości średnie i standardowe odchylenia wyników każdego oceniającego żdego wyróżnika, jak również wartości średnie i standardowe odchylenie ów całego zespołu pokazują na ile dobrze indywidualne oceny zga-się z oceną zespołu jako całości. Ponadto odchylenie standardowe wy-ów indywidualnych dostarcza informacji na temat zmienności ocen dane-p wyróżnika wykonanych przez określonego oceniającego. Dane dotyczące lub 3 produktów lub próbek z 3 - 5 ocen powinny być regularnie przedstawiane oceniającym, np. co 3 - 4 miesiące (Meilgaard i in., 1991). Bardzo pomocne są również wykresy interakcji oceniający x próbka, aby uwidocznić stopień zgodności między oceniającymi (ocenę każdego z nich w stosunku do innych). Jeżeli analiza wyników ocen zespołu wykaże obniżenie jego sprawności, zaleca się dodatkowe sesje treningowe dla poprawy zdolności różnicowania próbek i zgodności ocen poszczególnych członków zespołu. Oczywiście wyniki takiego treningu podaje się do wiadomości i ewentualnej dyskusji.

Inną drogą motywowania oceniających do aktywnego udziału w ocenach są specjalne systemy nagradzania i uznania. W wielu laboratoriach jako czynnik motywacyjny stosuje się np. przyznawanie świadectw i dyplomów za: regularne uczestnictwo w ocenach, wysoką sprawność zespołu i/lub postępy w zwiększaniu sprawności, udział w programie szkoleniowym oraz wkład w wykonanie konkretnego projektu. Wszystko to stymuluje sprawność zespołu i upewnia oceniających, że ich pracę uznaje się za wartościową i potrzebną.

Powyższe drogi motywowania członków zespołu stosowane są niezależnie od stosowania (lub nie) materialnych gratyfikacji, jak okresowe wynagrodzenie pieniężne lub prezenty po zakończeniu projektu lub znaczącej części eksperymentu.

3.9. Badanie biegłości analitycznej w analizie sensorycznej

Oficjalnym postępowaniem walidującym dokładność wykonania analiz chemicznych było ustalenie na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku międzynarodowych ujednoliconych zasad badania biegłości analitycznej w laboratoriach chemicznych (Thompson i Wood, 1993). Międzynarodowe wytyczne analogicznych zasad badania biegłości analitycznej w odniesieniu do metod sensorycznych zostały opracowane w roku 2001 w ramach Badawczego Projektu Europejskiego „Profisens" (Lyon i in., 2001). Ze względu na charakter wyników sensorycznych (relatywny, a nie absolutny, jak w analizie chemicznej) oraz liczbę i różnorodność warunkujących je czynników, co przedstawiono na rysunkach 3.2. i 3.3., statystyczne kryteria oceny wyników okazały się znacznie trudniejsze do ustalenia, a jednocześnie niezmiernie ważne dla obiektywnej oceny biegłości w tej tak bardzo specyficznej dziedzinie analityki żywności.

73