CCF20111005008

18

ostatniego renesansu sumeryjskiego^5ł. W świetle ocalałych fragmentów kodeksu, państwo Ur—Namnu przedstawia się nam jako teokra-cja, w której zastępcą i pełnomocnikiem togów jest król przypisujący sobie boskie pochodzenie. Społeczeństwo w tym państwie dzieli

i

się na wolnych i niewolników. Wśród wolnych istnieją duże różnice pod względem sytuacji materialnej. Najważniejszymi zajęciami ludności są: uprawa roli (przy wykorzystaniu systemu nawodnienia), sadownictwo i hodowla bydła. Ważną rolę odgrywa żegluga rzeczna. Istnieje oficjalnie ustanowiony system miar i wag oraz system pieniężny. W obrocie handlowym funkcję pieniądza spełniają, kawałki brązu i srebra mające ustalony ciężar i kształt.

W zachowanych przepisach Kodeksu Ur-Nammu najbardziej uderzające jest to, że przy regulowaniu kwestii odpowiedzialności za uszkodzenie ciała przyjęto zasadę odszkodowania pieniężnego. Wydaje się to wskazywać, że na obszarze mezopotamskim zasada odszkodowania pieniężnego jest starsza od zasady talionu oraz że pierwsza z nich jest charakterystyczna dla prawa sumeryjskiego⁵⁵. Stosowali ją także niektórzy prawodawcy aklcadyjscy (zob. zbiór praw z Esznu-nny), lecz Hammurabi wyraźnie dał pierwszeństwo zasadzie odwetu⁵⁶.

Oczywiście, szereg bardzo ważnych kwestii, jakie wyłaniają się w trakcie analizy treści Kodeksu Ur-Nammu, musi pozostać bez rozstrzygnięcia ze względu na fragmentaryczny stan tego źródła. Jedną z najważniejszych wśród nich jest czy tabliczka Ni 3191 jest tylko tekstem szkolnym, czy też kopią przepisów prawnych aktualnie obowiązujących w czasach Hammurabiego na dawnych obszarach sumeryjskich⁵⁷.

' i /

i

^J.Klima, Arch. Orient. XXI/2-3, s. 447.

⁵E.Szlechter, op.cit. s.7| J.Klima,Iura 5,s.417-418;Arch.Orient. XXI/2-3, s. 447; E.Szlechter, Rev. intern, des droits de 1’ Antięuite 17/1957, s. 75; V.Korośec, Zbornik znanstvenih razpraw XXVII, s.

110.

J.Klima, Prawa Hammurabiego, s. 19.

⁵⁷E.Szlechter, Rev. d’assyr. et d’archeol. orient. 47, nr 1, s. 10.

KODEKS LIPIT-ISZTARA (ok. r. 1870 p.n.e.)

I. Historia odkrycia kodeksu¹

Drugim z kolei ze znanych nam kodeksów sumeryjskich jest Kodeks Lipit-Isztara. Proces odkrywania fragmentów tego pomnika prawnego przebiegał bardzo wolno. W czasie pierwszej wojny światowej amerykański orientalista H.P. Lutz, badając tabliczki znalezione w latach 1889—1900 w Nippur przez ekspedycję archeologiczną Uniwersytetu Pensylwańskiego, odkrył, że trzy z nich, a mianowicie tabliczki: CBM 13632+13647=UM 1/2, nr 100; CBM 8284=UM 1/2, nr 101 i CBM 8326=UM 1/2, nr 102, zawierają sume-ryjskie przepisy prawne. Lutz opublikował te tabliczki w r. 1919². Ich pierwsi tłumacze i komentatorzy: A. Ungnad³, P. Ko-

1

Patrz: F. R.Steele, Archiv.0rientńlni. (=A0r) XVTII, 1-2, s. 489-490; J.Klima, AOr XVIII, 1—2, s. 527 i nast. oraz XIX, 1-2. s. 38-39, 52-53; E.Szlechter, Iura III, s. 247 i Revue d’assyno-logie et d’ archeologie orientale (=BA) LI, s. 57-58; G.Boyer i E.Szlechter, Revue intern, des droits de 1’ Antiąuite (=RIDA/III)

1956, s. 53; G.R.Driver i J.C.Miles, The Babylonian Laws I, s. 11 i nast.; Y.Korośec, Iura V, s. 367; S.N.Kramer, wstęp do przekładu Kodeksu Lipit-Isztara w Ancient Near-Eastern Texts Relating to the Old Testament² (wyd. J.B.Pritchard) s. 159. Co do języka, w jakim zredagowany jest Kodeks Lipit-Isztara, zob. R.Monier, G.Cardascia i J.Imbert, Histoire des institutions et des faits sociaux, s. 34, uw. 45; M.San Nicolo Studia et Documenta Historiae et Iuris (=SDHI) XX, s. 495-497; A. Van Selms, Journal of Near-Eastern Studies IX, s.

65 i nast.

2

Selected Sumerian and Babylonian Texts, University of Pennsy-lvania,The University Museum Publications of the Babylonian Sec-tion =UM Babylonian Section 1/2, nr 100, 101, 102. Pierwsza częściowa publikacja została dokonana przez Lutza już w r. 1909. Patrz R.Monier, G.Cardascia, J.Imbert, op. cit., s. 34, uw. 43 i A.Bois-sier. Babyloniaca IX/1926, s. 19 i nast.

3

^Zeitschrift der Savigny Stiftung (=Sav. Z) LXI Rom.Abt., s.

186 i nast. Ungnad oznaczył tabliczki literami: nr 101 = B, nr 100    = C, nr 102 = D. Literą A oznaczył ten autor tabli

czkę YBT I, nr 28, opublikowaną przez A.T.Clay’a w 1915 r. (Miscella-neous Inscriptions in the lale Babylonian Collection). Zawiera ona przepisy pochodzące z jakiegoś innego sumeryjskiego zbioru praw,

Zob. dalej nasz przekład i komentarz oraz M.San Nicoló SDHI XV, s. 27, uw. 11 i XVI, s. 433 oraz Orientalia 19, s. 112, uw. 1,