CCF20120309012

instytucja naukowa inicjuje debaty na temat przyszłości bezpieczeństwa europejskiego, prowadzi analizy dotyczące polityki bezpieczeństwa oraz prace studyjne na rzecz Rady UE, a w szczególnych przypadkach Parlamentu Europejskiego. Organizuje spotkania z podobnymi placówkami naukowymi krajów członkowskich UE oraz państw spoza niej^{1 2}. Instytut posiada autonomiczny status i nie reprezentuje narodowych interesów któregokolwiek z państw członkowskich. Opracowania Instytutu i rezultaty organizowanych przez niego spotkań znajdują oddźwięk w wymiarze politycznym. Przykładem tego jest wkład Instytutu do debaty nad rozwojem europejskiej polityki w dziedzinie wywiadu. Siedzibą ISB jest Paryż⁷³.

W UE pojawia się często w dyskusjach kwestia powołania Europejskiej Agencji Wywiadowczej. Koncepcja ta ma swoich zwolenników i przeciwników. Należy bowiem odróżnić mechanizmy współpracy wywiadowczej, a nawet integracji (zwłaszcza w dziedzinie analiz i ocen), od powoływania formalnej struktury biurokratycznej prowadzącej działania wywiadowcze³. Niezależnie od różnicy poglądów, powstanie wspólnej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony wymaga wspólnej dla wszystkich państw członkowskich percepcji zagrożeń. Dalekosiężny scenariusz współpracy służb wywiadowczych państw europejskich uwzględnia sukcesywny w'zrost współdziałania w prowadzeniu wspólnych operacji i sporządzaniu analiz w warunkach kolegialnych, który skutkowałby przeniesieniem większej części mocy decyzyjnych w tej dziedzinie na szczebel europejski. Wzmocnienie współpracy instytucjonalnej i narastający jakościowo poziom uwspólnotowienia kompetencji służb wywiadowczych przybrałyby postać instytucjonalną w formie utworzonej decyzją państw wspólnej struktury wywiadowczej.

Wydaje się jednak, że uwspólnotowienie wywiadu na tym poziomie nie jest realne w sytuacji, gdy istotą współpracy w dziedzinie spraw zagranicznych i bezpieczeństwa są własne interesy narodowe państv»< realizowane w ramach Unii i zachowujące znaczny margines swobody na arenie międzynarodowej. Dlatego wymiana informacji wywiadowczych pozostaje problemem dość wrażliwym⁴. Nawet dalekosiężne plany federacyjne nie przewidują osiągnięcia takiej płaszczyzny współdziałania w zakresie spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, która obejmowałaby także powierzenie odpowiedzialności za określanie zadań i prowadzenie działalności służb wywiadowczych jakiejkolwiek instytucji UE. Powstanie niezależnego i konkurencyjnego systemu wywiadowczego pracującego na zlecenie i podległego ponadnarodowej agencji UE mogłoby być niekorzystnym rozwiązaniem dla krajów członkowskich ze względu na konkurencyjność takich struktur, jak również i problem wprowadzenia demokratycznej kontroli nad taką agencją na szczeblu europejskim. Chociaż, biorąc pod uwagę rosnącą siłę Parlamentu Europejskiego, wzmocnioną znacznie w traktacie z Lizbony, rozwiązanie takie byłoby możliwe.

5.3. Zdolności informacyjne Organizacji Narodów Zjednoczonych

Prowadzone przez wiele lat w okresie zimnej operacje pokojowe ONZ klasycznego typu, polegające najczęściej na monitowaniu zawieszenia broni przez walczące strony, dobrze spełniały swoją funkcję. W warunkach dwubiegunowego świata była to jedyna możliwa metoda użycia sił zbrojnych, w celu zapobieżenia wybuchu lokalnego konfliktu zbrojnego. Sytuacja zmieniła się w sposób zdecydowany na początku lat 90. XX w., kiedy dwubiegunowy układ sił przestał funkcjonować. ONZ błędnie oceniała wówczas, że w nowej rzeczywistości sprawdzą się dotychczasowe zasady i prawidłowości prowadzenia operacji pokojowych. Niepowodzenie misji ONZ UNPROFOR w Bośni i Hercegowinie wyraźnie pokazało, że było to błędne myślenie. Wyciągając wnioski z doświadczeń, w dokumentach reformujących działania ONZ, takich jak Agenda dla Pokoju z 1992 r. czy Raport Brahimi z 2001 r., wyartykułowano wyraźnie, że operacje pokojowe ONZ powinny posiadać szerszy mandat, dostosowany do sytuacji w rejonie misji⁵. Przywoływane dokumenty wskazują na konieczność podejmowania nowych zadań, w tym wczesnego ostrzegania, na podstawie rzetelnej wiedzy, pozwalającej na działania prewencyjne. Wyrażają także potrzebę posiadania analiz dotyczących globalnych, trendów, tendencji rozwojowych oraz zintegrowania zasobów informacyjnych ONZ z systemem podejmowania decyzji⁶.

Podobnie jak w operacjach prowadzonych przez NATO czy UE, występuje tu znacznie większa różnorodność zagrożeń, przeciwnik bywa trudny do zdefiniowania, a w większości operacji nie istnieją regularne siły zbrojne. Spośród wielu cech charakteryzujących operację, nie sposób nie wymienić nienawiści zwaśnionych stron i dynamiki sceny konfliktu. Jak zauważono w Raporcie Brahimi, „[...] w niektórych przypadkach strony konfliktu, z moralnego punktu widzenia, nie są sobie równe, ale pozostają w wyraźnej relacji agresora i ofiary. Dlatego żołnierze operacji pokojowej nie tylko mają prawo do użycia siły, ale jest to ich powinnością moralną”⁷. Biorąc pod uwagę uwarunkowania współczesnych operacji ONZ, posiadanie zdolności wywiadowczych w pełnym zakresie wydaje się uzasadnione.

Precyzyjne zdefiniowanie zakresu pojęcia zdolności wywiadowcze w przypadku ONZ nie jest zadaniem łatwym. Jak wskazuje Frank Van Kappen, „przedmio-

285

1

” Ryszard Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa Europejskiego, Warszawa 1999, s. 190.

2

   European Union Institute for Security Studies, http://www.iss.europa.eu/. Dostęp z dnia 03.04.2008.

3

   Antoni Podolski, Europejska współpraca wywiadowcza - brakujące ogniwo europejskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Warszawa 2004, s. 1.

4

   Muller-Wille, op. cii., s. 13.

5

   United Nations: Report of the Panel on UN Peace operations (Brahimi report), A/55/305-S/2000/809, 21 August 2000.

6

   Boutros Boutros-Ghali, An Agenda for Peace. Preventive diplomacy, peacemaking and

peace-keeping, Report of the Secretary-General pursuant to the statement adopted by the Summit Meeting of the Security Council on 31 January 1992, A/47/277 - S/241I117 June 1992, http://www.un.org/Docs/SG/agpeace.html (szczególnie rozdział III). Zob. także Comprehensńre Revie\v of the Wliole Question of Peacekeeping Operations in Ali Their Aspects, Report of the Secretary-General,    United    Nations,    A/55/977,    June    2001,

http://www.un.org/peace/reports/peace_operations/docs/55_977e.pdf. Dostęp z dnia 06.07.2008.

7

   United Nations: Report of the Panel..., op. cit., s. IX.