CCF20120401028

ich wartości, systemu politycznego oraz stylu życia. Dla członków tych grup ich formy mówienia (lub pisania) odpowiadają lokalnej rzeczywistości. Wydają się całkowicie przekonujące. Jednak ich „realność” jest niebezpieczna, członkowie grupy akceptują tych, którzy je akceptują, innych nazywają głupcami. To nic oznacza, że nowoczesna medycyna nie jest lepsza od znachorstwa, według zachodnich norm z pewnością jest. Jednakże słowa używane przez lekarzy nie są tym samym prawdziwsze (jeżeli chodzi o trafność opisu) niż ich egzotycznych odpowiedników. Fakt posiadania efektywnych procedur, podlegających pewnym definicjom, nic czyni „prawdziwymi” lub „obiektywnymi” słów użytych do wyrażenia owych procedur.¹"

Jest to forma radykalnego relatywizmu, który skonfundowałby wielu z myślicieli oświeceniowych. Jeżeli wolno mi przeprowadzić kolejny „eksperyment intelektualny”, w ten sposób wyobrażam sobie synoptyczną odpowiedź obrońców rozumu: „Są słowa, które wydają się nie odnosić do niczego w święcie nie-słów. Są też «prawdy», których nie można sprawdzić, a zawdzięczają swoją powagę słowom, których także nie można zweryfikować. Jednak wiele słów jest odzwierciedleniem rzeczywistości. Co prawda odbicia te pozostają na różnych poziomach abstrakcji, na przykład «drzcwo» jest bardziej abstrakcyjne niż «dąb», który jest z kolei bardziej abstrakcyjny niż «ten trzymetrowy dąb, o który się opierasz». Podstawowym warunkiem zachowania rozsądku, jeśli nie zdrowia psychicznego, jest zdolność do stwierdzenia z pewną dokładnością stopnia, do którego słowa są w stanie odwzorować świat nie-słów. Nowoczesna medycyna jest lepsza od znachorstwa właśnie dlatego, żę jej język lepiej opisuje świat nie-słów. «Lepiej» oznacza w sposób bardziej zbliżony do rzeczywistości, czyli «bardziej prawdziwie» lub «bardziej obiektywnie». Można stwierdzić, jeśli się tego chce, że cała rzeczywistość jest społeczną konstrukcją, lecz nie można zaprzeczać, iż pewne konstrukcje są prawdziwsze od innych. Nie są «prawdziwsze», gdyż są uprzywilejowane, ale odwrotnie, są uprzywilejowane, gdyż są «prawdziwsze». Podobnie jak w przypadku efektywnych procedur, na przykład szczepień przeciw ospie, wysłania astronautów na Księżyc i bezpiecznego sprowadzenia ich z powrotem na Ziemię oraz dwustu milionów innych procedur wykonywanych codziennie przez zdrowych ludzi, ich działanie jest możliwe, ponieważ wywodzą się ze zbiorów twierdzeń, których «prawdy» zostały sprawdzone. Wykazano ich zgodność z naszym ograniczonym rozumieniem struktury rzeczywistości.”

Nic z tego, co napisałem powyżej, nie implikuje, że może istnieć pewność co do naszej wiedzy. To właśnie poszukiwanie pewności najbardziej znany „postmodernista”, Jacques Derrida, uznał za niebezpieczne i sugerował, że jest ono nieodłączną częścią tradycji Oświecenia. Nazywa to logocentryzmem. Bez wątpienia było kilku filozofów oświeceniowych inspirujących się zapewne Kartezjuszem, którzy słusznie mogą być oskarżeni o wiarę w pewność wiedzy. Jej najbardziej znany przejaw znajduje się w eseju Pierre-Simona de Laplace’a opublikowanym w 1814 roku:

Umysł, który w danych okolicznościach poznałby wszystkie siły, jakie ożywiają naturę, oraz pozycję wszystkich ciał, z których się składa, jeżeli byłby obszerny na tyle, by włączyć wszystkie te dane do swojej analizy, mógłby objąć jedną, jedyną formułą ruchy największych ciał we Wszechświecie i najmniejszych atomów; nic nie byłoby dla niego niepewne; przyszłość i przeszłość w równym stopniu znalazłyby się przed jego oczami."

Nie ma dziś, rzecz jasna, naukowca, który by w to wierzył, w XVIII wieku było zaś kilku. Wtedy, podobnie jak dziś, koncepcja pewności funkcjonowała najczęściej jako rodzaj metafory opisującej dreszcz towarzyszący odkryciu czegoś, co wydaje się niezmienne dla każdego w każdym przypadku, na przykład tego, że krew krąży w ciele, Ziemia obraca się wokół Słońca, że prawa istot ludzkich wywodzą się od Boga i natury, czy też że rynek jest samo-

85