Nu koniec: trzeba powiedzieć kilka słów o tym, ,Js czym zespół nie jest. Jednostki mogą formalnie lub nieformalnie występować w grupie po to, aby z pomocą wszelkich dostępnych sobie środków bronić jej celów zbiorowych lub interesów poszczególnych członków. Dopóki współpracują one ze sobą w utrzymaniu. określonego wrażenia, posługując się nim jako środkiem osiągania swoich celów, dopóty tworzą to, co nazwałem zespołem. Lecz należy zdawać sobie sprawę, że poza dramaturgiczną współpracą istnieje wiele dróg osiągania przez występującą grupę swoich celów. Inne środki^ takie, jak siła lub zdolność przetargowa, mogą mieć więk-} szą lub mniejszą skuteczność w zależności od takiej lub innej strategicznej manipulacji wrażeniami, ale używanie siły lub zdolności przetargowej staje się dla zespołu jednostek podstawą zespolenia, niezależnie od tego, czy w pewnych sytuacjach grupa w ten sposób powstała może, mówiąc języ- v kiom teatru, występować jako zespól. (Podobnie, jednostka posiadająca władzę lub zajmująca stanowisko przywódcze może zmniejszyć lub zwiększyć siłę swego oddziaływania, zależnie od stopnia, w jakim potrafi mieć właściwy i przekonujący wygląd i sposób bycia; nie znaczy to wszakże, że dramaturgiczne walory jej działania są główną podstawą jej pozycji społecznej.)
Jeśli posługujemy się pojęciem zespołu jako podstawowym punktem odniesienia, rzeczą pożyteczną będzie raz jeszcze przyjrzeć się temu, co już zrobiliśmy i przedefiniować przyjętą siatkę terminów
a Oczywiście kliki powstają na bardzo różnych podstawach.
E. Gross w: informal Relations and Social Organization of Work In an Industrlal Office (niepublikowana praca doktorska, Department of Sociology, University of Chicago, 1949), zwraca uwagę, że kliki mogą przecinać typowe podziały ,,-y wiekowe i etniczne, łącząc jednostki, których działalność za--*;’ P wodowa nie jest postrzegana jako wzajemnie konkurencyjna. - .
mógł być raczej zespół niż pojedynczy wykonawca. i
Jak zaznaczyłem, celem występującego jest utrzymanie szczególnej definicji sytuacji — definicji wyrażającej, rzec można, jego przekonanie, czym jest rzeczywistość. Jako zespół składający się z jednej osoby, bez partnerów, których trzeba informować o swoich decyzjach, może on szybko decydować, jakie zająć stanowisko i następnie działać z całym przekonaniem, tak jak gdyby żaden inny wybór nie był możliwy. I taki. wybór stanowiska może być bez trudu dostosowany do osobistej sytuacji i interesu jednostki.
Wraz z przejściem od zespołu jednoosobowego do większego, charakter rzeczywistości, której orędownikiem jest zespół, zmienia się. Zamiast bogatej definicji sytuacji, jaką rozporządza w wielu wypadkach jednostka, może się pojawić definicja redukująca rzeczywistość do elementów najprostszych, do których zostaje dostosowana linia postępowania zespołu. Można oczekiwać, że linia postępowania niejednakowo odpowiada poszczególnym członkom zespołu. Można spodziewać się ironicznych uwag, po których członek zespołu będzie niby odrzucać tę linię, w istocie ją akceptując. Z drugiej strony, tu właśnie można znaleźć nowy czynnik lojalności jednostki wobec zespołu i jego członków, czynnik poparcia dla linii zespołu.
Wydaje się, że w powszechnym odczuciu uzewnętrznianie braku zgody między członkami zespołu nie tylko uniemożliwia im skoordynowane występy, ale również poddaje w wątpliwość rzeczywistość, za którą zespół się opowiada. Aby je ochronić członkowie zespołu muszą się wstrzymywać od publicznego zajmowania stanowiska do czasu uzgodnienia stanowiska zespołu. Kiedy zespół zajmie stanowisko, wszyscy jego członkowie mogą być zobowiązani do przestrzegania go. (Nie zajmuję
133