CCI00011

poddanych, nie miał więc po co siadywać na radach gabinetu. Pojawia się praktyka obrad gabinetu bez króla, pod przewodnictwem pierwszego ministra-premiera, który jest pierwszym Lordem Skarbu. Premier przewodniczy też sesjom parlamentu, w którym udział króla staje się zbyteczny, a po trosze zaczyna uchodzić nawet za niekonstytucyjny. Wykształca się zasada, że premier musi mieć poparcie Izby Gmin, ministrowie zaś, powoływani spośród większości parlamentu, przed nim są odpowiedzialni solidarnie za działalność Korony. Od roku 1782 kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem jest już zasadą niekwestionowaną. U schyłku wieku XVIII rozwinęła się praktyka, że w przypadku braku aprobaty w Izbie Gmin dla powołanego przez króla gabinetu rozwiązywał on izbę i zarządzał nowe wybory.

O ile jeszcze jednak w w. XVIII gabinet korzystał z zaufania zarówno króla, jak i parlamentu - w zależności od przesuwania się ośrodka władzy - o tyle już w w. XIX przejmuje faktycznie uprawnienia monarchy i w jego imieniu je wykonuje. Dotychczasowi słudzy Korony zmieniają się w organ związany z parlamentem, legislatywa przestaje ich zwalczać i wydzierać dalsze atrybuty władzy, starając się raczej wykorzystywać możliwości gabinetu - utrzymując go pod kontrolą - dla własnych celów. Gabinet politycznie odpowiedzialny przed Izbą Gmin, która może go obalić, ma jednak oręż pewnej równowagi: premier w imieniu króla może rozwiązać Izbę Gmin. Władza króla staje się nominalna.

4. Na dalsze przeobrażenia systemu parlamentarnego wpływa rozwój prawa wyborczego, a zwłaszcza przeprowadzona z dużymi oporami reforma z r. 1832, która rozszerzając prawa wyborcze na „solidną i szacowną” klasę średnią, przełamała supremację arystokracji w parlamencie i zapoczątkowała nowy okres w rozwoju angielskiego parlamentaryzmu. Dalsze reformy prawa wyborczego (rozszerzenie zasady powszechności, przyznanie praw wyborczych kobietom), ugruntowanie systemu dwupartyjnego przy wzrastającej roli partii, zmiany w wieku XX poglądów na rolę i funkcję państwa i związany z tym wzrost interwencjonizmu państwowego - to tylko niektóre elementy wpływające na przeobrażenie społeczeństwa kapitalistycznego, powodujące dalsze przekształcenia systemu parlamentarno-gabinetowego. Izba Gmin powoli staje się w większym stopniu pośrednikiem między wyborcami a gabinetem niż jego równorzędnym partnerem. Premier, będąc przywódcą partii, która wygrała wybory, i tym samym liderem większości parlamentarnej, staje się w rzeczywistości przełożonym członków gabinetu.

II. KONSTYTUCJA BRYTYJSKA

W Wielkiej Brytanii nie ma konstytucji w znaczeniu, jakie przypisuje się jej na kontynencie, tzn. jednego aktu normatywnego o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych aktów; określającego podstawowe zasady i instytucje ustrojowe państwa; prawa i wolności obywatelskie oraz ich gwarancje; uchwa-

14